Ο έντυπος λόγος στην Αμερική του '70: το παράδειγμα του μαύρου κινήματος

Συχνά όταν μιλάμε για τον αμερικανικό λαό, πολλοί σκέφτονται ανθρώπους αμόρφωτους κοινωνικά, αδαείς, αδιάφορους για όσα συμβαίνουν στον υπόλοιπο κόσμο. Πέραν του ότι αυτά σε μεγάλο βαθμό δεν πατούν στην πραγματικότητα ούτε καν σήμερα -παρά μόνο στην πραγματικότητα του Χόλυγουντ- ιδιαίτερα η δεκαετία του '70 στις ΗΠΑ ήταν ίσως από τις πιο φλέγουσες περιόδους της σύντομης ιστορίας αυτού του κράτους. Πρόκειται όμως για μια δεκαετία περιστρεφόμενη γύρω από τα κοινωνικά κινήματα της εργατικής τάξης και του λαού των ΗΠΑ. Κινήματα των γυναικών και ΛΟΑΤ, κινήματα των εθνοτήτων, αντικατασταλτικά κινήματα, μα και βέβαια στροφή στην εργατική τάξη των περισσότερων από αυτά κινημάτων. Όπως κάθε κίνημα, έτσι και αυτά χρειάστηκαν την προπαγάνδα τους. Ο έντυπος λόγος ήταν βασικότατο κομμάτι της διάδοσης απόψεων, σε μια εποχή χωρίς social media, χωρίς καν υπολογιστές για εκτυπώσεις και διαδικτυακές διαδόσεις. Και ο πλούτος των εντύπων εκείνης της περιόδου είναι μεγάλης αξίας, ιστορικά, κινηματικά και ιδεολογικά.

Από τα σημαντικότερα κομμάτια του αγωνιζόμενου λαού, ήταν τα κινήματα των εθνοτήτων, αλλά πιο συγκεκριμένα τα κινήματα των Μαύρων. Αυτοί είχαν πολλούς φορείς, κόμματα και συλλογικότητες (με κυριότερο το Κόμμα Μαύρων Πανθήρων), οι οποίοι βασίζονταν στο ζήτημα της χειραφέτησης της αφρικανικής χερσονήσου, της αλληλεγγύης στα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματά της, της αυτονομίας της μαύρης κοινότητας, αλλά και του αγώνα με την εργατική τάξη· άλλωστε το μεγαλύτερο μέρος της μαύρης κοινότητας ανήκε και ανήκει στην εργατική τάξη. Ιδεολογικά πέρασαν από διάφορα κύματα, φάσεις και απόψεις, όμως οι εξελίξεις στον κόσμο σημάδεψαν την πορεία τους. Το '68 δεν ήταν μακριά, η στροφή της ΕΣΣΔ έκανε τη νεολαία στις ΗΠΑ να έχει αποκηρυγμένη την υπόθεση του σοσιαλισμού όπως τους παρουσιαζόταν, αλλά παράλληλα η επιρροή του δρόμου της Κίνας και του Μάο ήταν καταλυτικό γεγονός για την επαναπροσέγγιση των κομμουνιστικών ιδεών. Μάλιστα, και ενώ υπήρχαν από τότε οι κατηγορίες ότι ο αμερικανικός λαός δε βλέπει πέρα από τα σύνορά του, κάτι τέτοιο διαψεύστηκε για διάφορους λόγους που στιγμάτισαν την πορεία των κινημάτων, κι ειδικά των μαύρων στις ΗΠΑ. Η κουβανική επανάσταση, ο αγώνας στην Αλγερία για ανεξαρτησία, ο ξεσηκωμός των αφρικανικών λαών ενάντια στους Πορτογάλους αποικιοκράτες, η στήριξη των ΗΠΑ στο Απαρτχάιντ της Ν. Αφρικής, ο πόλεμος στο Βιετνάμ, έφεραν τους Μαύρους στο προσκήνιο ως μια δύναμη που εκτός από τη δική της υπόθεση, απέκτησε σοβαρές διασυνδέσεις με τα παραπάνω κινήματα. Τους εμπλούτισε με ιδέες όπως ο αντι-ιμπεριαλιστικός αγώνας για τη χειραφέτηση των εθνών. Και μάλιστα σε τέτοιο επίπεδο, που έστελναν αντιπροσωπείες στην Κίνα, το Βιετνάμ και την Κούβα, οι οποίοι από τη μεριά τους παρείχαν καθοδήγηση σε ιδεολογικό επίπεδο και κομμουνιστική κατεύθυνση. Ίσως περισσότερο επηρρεάστηκαν οι Μαύροι Πάνθηρες, όμως ακόμη και οι δυνάμεις του λεγόμενου “μαύρου εθνικισμού” πάντρεψαν τις απόψεις του Malcolm X με ταξικές τοποθετήσεις. Ας μην ξεχνάμε πως ένα από τα βασικά κομμάτια της απεύθυνσης των αγωνιστών και των οργανώσεων εκείνης της περιόδου, ήταν στην εργατική τάξη. Σε βαθμό μάλιστα, που αντιλαμβάνονταν την ιστορική σημασία της για την ανατροπή του καπιταλισμού ιμπεριαλισμού, ακόμη και την ανάγκη της να οργανωθεί σε Κόμμα.

Τι συνέβαινε όμως στον Τύπο; Κάθε σωματείο, κάθε συλλογικότητα, κάθε οργάνωση, κόμμα ή και επιτροπή είχε τα δικά της έντυπα. Και κρίνοντας από το μέγεθος των ΗΠΑ και την ένταση των κινημάτων τη δεκαετία εκείνη, αντιλαμβανόμαστε την πληθώρα εντύπων. Φυλλάδια, τρυκάκια, εφημερίδες τοίχου, αφίσες, εφημερίδες εργοστασίων, μανιφέστο, μπροσούρες, ιδεολογικά βιβλία, όλα ήταν στο μενού.

Βασικά θέματα η ενημέρωση για την αστυνομική βία, τις φυλακές, την κρατική καταστολή εν γένει· διεθνείς αγώνες, ανταποκρίσεις από εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα· πολυγλωσσία, κάτι ιδιαίτερα εντυπωσιακό, καθώς έπρεπε να καλυφθούν εθνότητες εντός των ΗΠΑ που μιλούσαν κινεζικά, ισπανικά, πορτογαλικά και ένα σωρό άλλες γλώσσες. Στα αρχεία μπορεί κανείς να βρει μέχρι και αφίσες για πάρτυ οικονομικής ενίσχυσης του τάδε ή του δείνα σκοπού, στίχους για να τραγουδηθούν στις πορείες κλπ.

Από αισθητικής άποψης, είχαν αυτό που χρειαζόταν για την πιο πλατιά λαϊκή και μαζική απεύθυνση: μια κεντρική εικόνα, με 1-2 προτάσεις, οι οποίες ήταν τόσο περιεκτικές, που αμέσως καταλάβαινες διάφορα για τους σκοπούς, την ιδεολογία και την προέλευση του σχεδιαστή. Και η υπόλοιπη ιστορία στις επόμενες σελίδες (αν δεν επρόκειτο για αφίσες ή τρυκάκια). Και βέβαια τυπικά μοτίβα ήταν οι σχεδιασμένοι στο χέρι διαδηλωτές, να κρατούν τη γη, την Αφρική, ένα όπλο, ένα δρεπάνι, ένα σφυρί, να σφίγγουν τη γροθιά. Ή ακόμη και μια εφημερίδα. Ένα όνομα ίσως αρκεί που να εμπεριέχει μεγάλο μέρος της αισθητικής του κινηματικού και συγκεκριμένα του μαύρου τύπου της περιόδου: Έμορυ Ντάγκλας. Μια αναζήτηση στο Google είναι ιδιαίτερα κατατοπιστική.

Η ιστορία του εργατικού-λαϊκού κινήματος αλλά και όλων των εκφάνσεών του τη δεκαετία του '70 είναι πραγματικά συμπυκνωμένη. Για να μιλήσει κανείς για αυτά και να παρουσιάσει και τα έντυπα πιο εκτενώς με φωτογραφίες κλπ, θα χρειάζονταν φύλλα ολόκληρα. Σε μια περίοδο που τα αιτήματα των λαών είναι ανεκπλήρωτα και οι μαύροι εξακολουθούν να δολοφονούνται αλλά και να εξεγείρονται γι' αυτό, μια ιστορική αναφορά στα έντυπα μέσα προπαγάνδας του λαού, είναι σίγουρα χρήσιμη. Επομένως αν κανείς επιθυμεί παραπάνω μελέτη, μια καλή αρχή είναι το λεύκωμα εντύπων «Finally, Got the News: The printed legacy of the US Radical Left, 1970-1979».