Η οικολογική τέχνη θα είναι αντικαπιταλιστική;

Ο καπιταλισμός-ιμπεριαλισμός είναι ένα σύστημα ασύμβατο όχι απλώς με την ανθρώπινη ζωή, αλλά γενικότερα με τη ζωή πάνω στον πλανήτη. Η μανία του για κέρδος (που ισούται με την επιβίωσή του) φτάνει να καταστρέφει σε μαζική κλίμακα τη φύση και τους ανθρώπους που ζουν σε αυτή, αλλά και σε πόλεις/χωριά. Αυτή η πτυχή του συστήματος φαίνεται πως το τελευταίο διάστημα βρίσκεται συνεχώς στην επικαιρότητα, είτε από την καταστροφή του Αμαζονίου είτε και από την προπαγάνδα που το ίδιο προωθεί, για λόγους που θα εξετάσουμε, όπως για παράδειγμα με τη γνωστή σειρά Τσερνόμπιλ και τη συζήτηση που άνοιξε σχετικά με τον πυρηνικό κίνδυνο.

Τα οικολογικά κινήματα είναι πιθανόν τα κινήματα που συγκινούν σε κάθε περίοδο ένα υπαρκτό μίνιμουμ ανθρώπων που νοιάζονται και ανησυχούν για το αν ο πλανήτης θα επιβιώσει από την οικολογική καταστροφή. Ωστόσο, είναι πολύ συχνό φαινόμενο να κηδεμονεύονται από ΜΚΟ αμφιβόλλων(;) χρηματοδοτήσεων και συμφερόντων, να θεωρούν υπαίτιους τους καθημερινούς ανθρώπους για τη χρήση πλαστικών καλαμακίων και γενικά μη επαναχρησιμοποιήσιμων προϊόντων, ή ακόμα να κάνουν μια γενική και συχνά κενή αναφορά στις επιχειρήσεις που μολύνουν. Παρ'όλ'αυτά ένα πρόσφατο σκίτσο, που ως λεζάντα γράφει “Δεν είναι φωτιά, είναι καπιταλισμός” έχει στρέψει την κουβέντα για την καταστροφή του Αμαζονίου σε σωστή βάση: αυτή της αναζήτησης της αιτίας στην καταστροφική και αδηφάγο φύση του καπιταλισμού-ιμπεριαλισμού.

Οι “παράπλευρες” απώλειες της τεράστιας πυρκαγιάς δεν είναι απαραίτητα ο λεγόμενος πνεύμονας του πλανήτη. Παράλληλα συντελείται μια καταστροφή πιο ύπουλη που θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει εξίσου. Οι αυτόχθονες υπήρξαν πάντοτε, όπως και σήμερα οι αποδιοπομπαίοι τράγοι. Εκτοπίσεις, γενοκτονίες, καταλογογράφηση στην πανίδα (βλ. Αβορίγινες στην Αυστραλία) και άλλα πολλά. Στην ταινία Ακόμα και η βροχή, παρουσιάζεται ουσιαστικά πώς μια εταιρεία εκμεταλλευόμενη τους φυσικούς πόρους (νερό) οδηγεί τους ντόπιους πληθυσμούς στον εξωστρακισμό και τον αφανισμό. Αυτό που ουσιαστικά εμποδίζει την πορεία των εξελίξεων είναι η εξέγερση των αυτοχθόνων.

Ευτυχώς βέβαια η καταστροφή δεν αντιμετωπίζεται πάντα με λάθος τρόπο, αλλά συχνά αναπηδούν οικολογικά κινήματα που έρχονται σε άμεση ρήξη με το σύστημα και τους εκπροσώπους του. Η καταστροφή των δασών στην Ινδία από την κυβέρνηση έχει βρει απέναντί της όχι μόνο τους ντόπιους αλλά και την οργανωμένη αντίσταση του ΚΚ Ινδίας (Μαοϊκού). Στα δικά μας δεδομένα, η εξόρυξη χρυσού στη Χαλκιδική ξεσήκωνε για χρόνια χιλιάδες αγωνιστών στην ευρύτερη περιοχή (και ακόμα ξεσηκώνει), που έδιναν σκληρές μάχες, υπόκειντο διώξεις, μα επίσης ενέπνεαν τους καλλιτέχνες να πάρουν θέση. Έτσι προέκυψαν τραγούδια σαν και των Υπεραστικών το Μπήκαν στο χωριό τα ΜΑΤ, που αφιερώθηκε στους αγώνες των κατοίκων της Χαλκιδικής κατά της Eldorado Gold και των εξορύξεων.

Αυτά είναι μόνο λίγα από τα πόσα μπορούν οι τέχνες κι οι καλλιτέχνες να επαναφέρουν στην επικαιρότητα με τρόπο που θα αναγκάσει στόματα να ανοίξουν. Και καλώς εχόντων των πραγμάτων σε πραγματική βάση και σωστή κατεύθυνση.

Όμως υπάρχει και η μαζική κουλτούρα, όπως αυτή αναπαράγεται και χρηματοδοτείται από τα καλλιτεχνικά επιτελεία του καπιταλιστικού συστήματος. Πρόσφατο παράδειγμα είναι η εξαιρετικά επιτυχημένη και παχυλά χρηματοδοτημένη αμερικανική σειρά Τσερνόμπιλ. Πολλά ειπώθηκαν και πολλά θα ειπωθούν. Η αλήθεια είναι πως οι βασικές πτυχές της είναι η αντικομμουνιστική (πάντα υπάρχει τέτοια ανάγκη) και η αντιρωσική (στα πλαίσια των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών και της λάσπης κατά του αντιπάλου). Γιατί όμως το θέμα να είναι το πυρηνικό κι όχι οποιοδήποτε άλλο; Και γιατί αυτό το θέμα, τώρα; Ένα τέτοιο θέμα οφείλει να ανησυχεί και να φέρνει σε εγρήγορση κάθε προοδευτικό άνθρωπο και κάθε αγωνιστή. Πιθανόν να προσπαθούν να σπείρουν τον τρόμο ότι οι Ρώσοι είναι απρόσεκτοι με τα πυρηνικά τους, ενώ το ΝΑΤΟ τα μεταχειρίζεται με σύνεση... Ή ακόμη κρύβοντας τις δικές τους ευθύνες για πυρηνικά ατυχήματα στην αμερικανική επικράτεια (για τα οποία η φιλμογραφία ήταν σχεδόν πάντα “φθηνή” και αφανής), θέλουν να εγείρουν μίσος προς τον εχθρό. Άλλωστε όντας σε μια περίοδο τέτοιας οξύτητας των ανταγωνισμών, η πυρηνική ιδέα είναι μια υπαρκτή ιδέα· επομένως η καλλιέργεια της αναγκαιότητας να αναπτυχθούν πυρηνικά και στη Δύση (όχι πως δε συμβαίνει δηλαδή) για αμυντική, α λα ΝΑΤΟ, χρήση σε παν ενδεχόμενο, πρέπει να παραμένει στο μυαλό μας 24/7. Για να μη φανταστούμε μετά πως έφταιγε το ΝΑΤΟ.

Όμως δεν είναι μόνο η πολεμική χρήση της πυρηνικής ενέργειας που μπορεί να είναι επικίνδυνη για τη ζωή, ούτε είναι μόνο αυτή που είναι επικίνδυνη, ιδίως αξιοποιούμενη καπιταλιστικά. Ο ίδιος ο τρόπος παραγωγής είναι εχθρικός προς τη φύση, κι αυτό φαίνεται από το ποσοστό καταστροφής από τις μεγάλες βιομηχανικές μονάδες που φτάνει σε δυσθεώρητα ύψη, σε σχέση με τα ...καλαμάκια. Η ταινία Bhopal: προσευχή για βροχή δείχνει την άμεση καταστροφή με το θάνατο λόγω διαρροής χημικών, χιλιάδων ή και δεκάδων χιλιάδων κατοίκων της γύρω περιοχής ενός εργοστασίου παραγωγής εντομοκτόνων στην ινδική πόλη Μποπάλ. Όμως η καταστροφή εκτός από την τραγικότητα του άμεσου, έχει και την υπουλότητα της μακρόχρονης και βραδείας επέλασης, γεγονός που δείχνει πως είτε το καπιταλιστικό σύστημα θα ανατραπεί, είτε το μέλλον της ζωής θα είναι πεπερασμένο. Ας συνεχίσουν οι τέχνες μας να μιλούν για το πρώτο.

*Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε και στην εφημερίδα Προλεταριακή Σημαία του Σαββάτου, 7/9/2019