“Παρείσφρηση” στο Χόλυγουντ της πολιτικής φιλμογραφίας

Φέτος στο τέλος του καλοκαιριού είδαμε να παρουσιάζεται στους κινηματογράφους μια ταινία του Σπάικ Λι, σχετικά με την Κου Κλουξ Κλαν και την αντιμετώπισή της από τη μαύρη κοινότητα και τις υπηρεσίες ασφαλείας των ΗΠΑ (FBI, αστυνομία).

Ένας αφροαμερικάνος αποφασίζει να μπει στο αστυνομικό σώμα του Κολοράντο και σταδιακά του αναθέτουν την παρακολούθηση από τα μέσα των συγκεντρώσεων μαύρων αγωνιστών και συγκεκριμένα των Μαύρων Πανθήρων. Στη συνέχεια ο ίδιος αποφασίζει να παρακολουθήσει την τοπική οργάνωση της Κου Κλουξ Κλαν, κάτι το οποίο πραγματοποιεί με ιδιαίτερη επιτυχία.

Σύγκριση/αντιπαραβολή και προπαγάνδα

Είναι όμως η ταινία μια καταδίκη του ρατσισμού, του “μίσους” όπως αναγράφει η αφίσα, ή υπάρχει κι άλλη ανάγνωση για άλλους “στόχους” της ταινίας; Αρκεί κανείς να δει τη χρήση της αντιπαραβολής των εικόνων μέσω του μοντάζ. Συχνή, άλλωστε, μέσα στην ταινία είναι η έμμεση σύγκριση της τακτικής των φασιστών της Κου Κλουξ Κλαν με αυτή των Μαύρων Πανθήρων και των μαύρων αγωνιστών. Ενώ λοιπόν η Κου Κλουξ Κλαν παρουσιάζεται ως μια οργάνωση μίσους προς τους μαύρους, τους εβραίους και γενικά κάθε τι μη λευκό, αγγλοσαξονικό ή χριστιανικό, στην πραγματικότητα φαίνεται πως παρά τους συμβολισμούς με το κάψιμο σταυρών και τους ναζιστικούς χαιρετισμούς, δεν αποτελούν επικίνδυνους, αλλά μάλλον αφελείς και ελαφρούς ανθρώπους· το δε ζεύγος των Φέλιξ και Κόνι Κέντρικσον μαζί με ελάχιστους παρατρεχάμενους που προβαίνουν σε τρομοκρατική βία εναντίον των εχθρών της φυλής του, στην ουσία εντός της ταινίας δρα αυτόνομα και δεν προσδίδει γενικότερα χαρακτηριστικά στην Κου Κλουξ Κλαν βάσει των οποίων η ίδια θα προέβαινε σε τέτοιες ενέργειες.

Σε αντίθεση, οι Μαύροι Πάνθηρες στις συγκεντρώσεις τους κάνουν συνεχώς λόγο για την επανάσταση, τη μαύρη απελευθέρωση και την επικείμενη ανάληψη ενεργειών απέναντι στην Κου Κλουξ Κλαν και γενικά τους φασίστες, την αστυνομία, το κράτος και τους λευκούς καταπιεστές τους. Ως εδώ, βέβαια, όλα καλά. Βάζοντας όμως τα δύο ποσά σε ευθεία σύγκριση μέσω του μοντάζ (αλλαγές πλάνων από την πράξη των μεν σε αυτή των δε), χρησιμοποιώντας παράλληλα τη συνεχή αντιπαραβολή των φράσεων White Power και Black Power, απογυμνώνοντάς τες στην πραγματικότητα από το ιστορικό, πολιτικό πλαίσιο στο οποίο χρησιμοποιήθηκαν, καταλαβαίνει μάλλον κανείς πού ακριβώς πηγαίνει η υπόθεση· σε μια προσπάθεια που τόσο έχει επαναληφθεί στην αστική τέχνη και όχι μόνο στην τέχνη, δηλαδή την ενίσχυση της θεωρίας των δύο άκρων. Ότι δηλαδή και η Κου Κλουξ Κλαν και οι Μαύροι Πάνθηρες προάγουν την υπερηφάνεια της φυλής τους φαινομενικά έναντι της αντίπερα φυλής. Και οι δύο αγκαλιάζουν με τον τρόπο τους τη βία. Όμως συγκρίνοντας την παρουσίαση της λευκής βίας ως μεμονωμένο περιστατικό ενώ της μαύρης ως ιδεολογίας, τότε η αντιπαραβολή αυτή λειτουργεί ως γνήσια τεχνική της θεωρίας των δύο άκρων, απογυμνώνοντας την αντίσταση και τον αγώνα των μαύρων από το πολιτικό και ταξικό περιεχόμενο και εξομοιώνοντάς τα με το φασισμό. Και ας μαντέψουμε ποιος είναι στο στόχαστρο και ποιος πρέπει να βγει χαμένος!

Αντιφασισμός ή αντιρεπουμπλικανισμός;

Η θέαση του τελευταίου κομματιού της ταινίας είναι αλήθεια πως προκαλεί σύγχυση. Σε αυτό το -έξω από το σενάριο και το πιο καλλιτεχνικό μέρος της ταινίας- κομμάτι, παρουσιάζονται εικόνες από τις ειδήσεις, όπως η δολοφονία της Χέδερ Χέιερ και ομιλίες του Τραμπ και των ιθυνόντων της Κου Κλουξ Κλαν στο σήμερα που δείχνουν το πραγματικό τους πρόσωπο και την πολιτική τους συσχέτιση. Μια τέτοια ανάδειξη όμως δεν πρέπει να κρίνεται ελαφρά και ξεχνώντας το ρόλο των δημοκρατικών* μέσα στις τέχνες και το δημόσιο λόγο που δείχνουν ένα ψευδεπίγραφο αγωνιστικό πρόσωπο αναδεικνύοντας θεματικές όπως η φτώχεια, ο πόλεμος, οι εταιρείες και τα συμφέροντά τους, τα δικαιώματα των μειονοτήτων και τα πολιτικά δικαιώματα, κλπ (*ο λόγος εδώ για τους δημοκρατικούς ως πολιτικό ρεύμα/κόμμα στις ΗΠΑ κι όχι γενικά για τους ανθρώπους με δημοκρατικά αισθήματα και απόψεις). Όμως εδώ να επισημανθεί ότι ποτέ μια τέτοια φρασεολογία δεν έβαλε στο στόχαστρο τον καπιταλισμό και ιμπεριαλισμό που γεννά ή καταργεί όλα τα παραπάνω, αλλά τα ανέδειξε ως μια πτυχή της πολιτικής που ακολουθείται στο σήμερα. Πού είναι ο Ομπάμα και οι σφαγές των μαύρων, πού είναι οι υπόλοιποι των δημοκρατικών; Το θέμα πλέον στο Χόλυγουντ, όποτε γίνεται ταινία με κοινωνικό ή πολιτικό λόγο, είναι η πολιτική του Τραμπ η οποία θεωρείται από τους δημοκρατικούς πως αυτή άνοιξε το κουτί της Πανδώρας στην αμερικανική κοινωνία. Και ο Σπάικ Λι, αν και μαύρος, παραμένει αστός σκηνοθέτης, όντας μια ακόμη περίτρανη απόδειξη ότι το ζήτημα της μαύρης απελευθέρωσης και οι δρόμοι που θα ακολουθήσει αυτή είναι κυρίως ταξικό ζήτημα κι έπειτα φυλετικό. Άλλωστε ο πρωταγωνιστής του, ο αφροαμερικανός μπάτσος, δηλώνει ρητά το δρόμο που αποζητά ο ίδιος: να καταφέρει την ειρήνη και την ευημερία των μαύρων, όχι με τη βία όπως την προκρίνουν οι Μαύροι Πάνθηρες, αλλά αλλάζοντας το σύστημα από τα μέσα. Μόνο που και ο ίδιος αλλά και ο σκηνοθέτης “ξεχνάνε” δύο πράγματα: Το πρώτο είναι πως ο πρωταγωνιστής είναι από τους κατεξοχήν χρήστες της έννομης κρατικής βίας, δηλαδή της βίαιης καταστολής των αγώνων. Το δεύτερο είναι πως ο κόσμος δεν αλλάζει από τα μέσα. Ανατρέπεται!