Σοβιετικό διήγημα επιστημονικής φαντασίας – μέρος Β'
Δυστοπία ή ουτοπία;
Το ότι οι σοβιετικοί συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας ήταν αισιόδοξοι για το μέλλον και τα τεχνολογικά του επιτεύγματα, αυτό έγινε σαφές. Το θέμα είναι να γίνει και μια σύντομη σύγκριση με τα έργα της Δύσης της ίδιας περιόδου αλλά και αργότερα. Πολύ σύντομα -καθώς μια συνολική αποτίμηση της επιστημονικής φαντασίας σε Ευρώπη και ΗΠΑ δεν είναι δυνατόν να γίνει στο ίδιο κείμενο- αυτό που διέπει συχνά τα δυτικά έργα επιστημονικής φαντασίας είναι οι δυστοπίες. Το φόντο των εξελίξεων στα έργα αυτά είναι ένας κόσμος που κυριαρχούν σατανικοί αυτοκράτορες ή καθεστώτα απόλυτου ελέγχου των λαών, όπου χρειάζεται πόλεμος μέχρι να νικήσουν οι καλοί. Και σε αντίθεση με το σοβιετικό διήγημα που δε χρειαζόταν απαραίτητα βία, πιστολίδι, πανάκριβα σκηνικά (σε επίπεδο ταινιών) και διαστημικές μάχες, η εμπορική επιστημονική φαντασία της Δύσης δε θα άντεχε χωρίς αυτά (με λαμπρές εξαιρέσεις, βέβαια). Βέβαια ενώ αρκετές φορές αυτά γράφονταν ως κριτική στη σοβιετική εξουσία που θεωρούσαν πως έλεγχε απόλυτα τις ζωές των πολιτών της (τόσο το 1984 όσο και το Star Wars μπορούν να μπουν σε αυτή την κατηγορία) η αλήθεια είναι πως οι δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες ήταν τελικά ο αντικατοπτρισμός μιας τέτοιας κατάστασης. Και εκτός αν υποθέσουμε ότι ο Στάλιν έβαζε και την υπογραφή του ακόμα και στα σοβιετικά διηγήματα επιστημονικής φαντασίας, τότε οι ίδιοι οι σοβιετικοί συγγραφείς αποδεικνύουν με τις λογοτεχνικές τους ουτοπίες ότι το μέλλον τους φάνταζε όντως ουτοπικό (με την κυριολεκτική σημασία της λέξης, δηλαδή την ιδανική κοινωνία). Ασχέτως των αυταπατών τους και των μετέπειτα εξελίξεων.
Η περίπτωση Ταρκόφσκι
Είναι ελλιπής μια αποτίμηση η οποία περιορίζεται μόνο στα πολιτικά και κοινωνικά σημαινόμενα ενός έργου και στο ανάλογο ποιόν του δημιουργού του. Παρ'όλ'αυτά αξίζει μια τέτοια σύντομη ματιά στην περίπτωση Ταρκόφσκι. Ο Ταρκόφσκι (ο Αντρέι με τις ταινίες, όχι ο πατέρας Αρσένι, ο ποιητής) ήταν ένας σκηνοθέτης της πιο “μη σοβιετικής” περιόδου της ΕΣΣΔ. Τα έργα του χαρακτηρίζονται από μια έντονη απαισιοδοξία, ματαιοδοξία, κριτική των κοινωνιών και έλλειψη προοπτικής ματιάς, με ατομικιστικών χαρακτηριστικών αντιπαράθεση στον κομμουνισμό. Συγκεκριμένα η ταινία “Στάλκερ” αποτελεί ένα δείγμα ταινίας επιστημονικής φαντασίας (χωρίς τις βαριά πολεμικές καταστάσεις των αμερικανικών αντίστοιχων) που τοποθετούμενη κάπου στο μέλλον, παρουσιάζει τρεις άντρες να αποζητούν μια διαφυγή από την καθημερινότητά τους, όμως εν τέλει τουλάχιστον ο ένας από τους πρωταγωνιστές καταλήγει στην ομολογία της ματαιότητας της ύπαρξής του όπως τη ζούσε στην καθημερινότητα. Γι'αυτό, δηλώνει, πως αποζητούσε κι αυτή την εναλλακτική πραγματικότητα, τον τόπο διαφυγής που επισκεπτόταν συχνά, εις μάτην. Ως έργο της σοσιαλιμπεριαλιστικής περιόδου της ΕΣΣΔ, το “Στάλκερ” θεωρεί την κοινωνία συνολικά αποτυχημένη, αδυνατεί να κοιτάξει μπροστά με αισιοδοξία, πιστεύοντας ότι η φάση από το 1956 και έπειτα είναι η συνέχεια της φάσης πριν το 1956, ότι δηλαδή και πριν και μετά είχαμε σοσιαλισμό, που θεωρητικά ισούται με απολυταρχισμό και καταπίεση.
Μια μεγαλύτερη ματιά στη σοβιετική επιστημονική φαντασία με βάση τα διηγήματά της θα είχε περισσότερο ενδιαφέρον, ειδικά αν κοιτάξει κανείς τα έργα πιο συγκεκριμένα, τις υποθέσεις τους, τα στοιχεία που αναδεικνύει το καθένα κ.ο.κ. Ωστόσο με μια πρώτη ματιά αυτό που γίνεται φανερό είναι πως η σοσιαλιστική κοινωνία έδωσε την έμπνευση και την αισιοδοξία που χρειαζόταν για την παραγωγή αξιόλογων έργων, που όμως δυστυχώς έμειναν στη σκιά λόγω των ακριβοπληρωμένων προπαγανδιστικών διηγημάτων και ταινιών της Δύσης, που έμειναν περισσότερο ακριβώς γιατί με την πτώση της ΕΣΣΔ κυριάρχησε (ακόμα και μέχρι σήμερα) η δυτική άποψη για την ιστορία, όμως και γιατί η αισθητική της περιπέτειας, των διαστημικών μαχών κλπ ήταν πιο “θεαματικά” και εύπεπτα στην οθόνη· ο σοσιαλισμός και τα επιτεύγματά του σε όλους τους τομείς για την ώρα δε δείχνουν να συγκινούν. Για την ώρα.
Αξιόλογες πηγές για περισσότερη μελέτη:
Η Ποίηση στην Οκτωβριανή Επανάσταση, Παναγιώτης Μανιάτης, εκδ. Δίαυλος, Αθήνα 2014
Ο Άχρηστος πλανήτης και άλλα σοβιετικά διηγήματα επιστημονικής φαντασίας, Συλλογικό, εκδ. Η Άγνωστη Καντάθ, 2015
sovlit.net
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου