Αρχαία Ελλάδα, ή παράδοση; Τα μαγειρέματα της ξεπεσμένης αστικής κουλτούρας

 

Με αφορμή τα 200 χρόνια από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης του 1821, το ελληνικό κράτος με τους διάφορους θεσμούς του, εργάζεται πυρετωδώς για τον εορτασμό, μέσα σε ένα εθνικιστικό ντελίριο ψεύδους, απαγγελίας της ιστορίας κατά το δοκούν και “μαγειρέματος” ενός εθνικού μύθου πολιτισμού. Έτσι τις τελευταίες μέρες κυκλοφόρησε το νέο βιντεοκλίπ του παλιού τραγουδιού “Ας κρατήσουν οι χοροί” σε στίχους και μουσική του γνωστού, πλέον, φίλου της δεξιάς, Διονύση Σαββόπουλου. Παραδοσιακοί ρυθμοί, ελληνικό μεγαλείο, ορθοδοξία, αρχαιοελληνικό κλέος και πολύ λευκό σαν μάρμαρο, αλλά σίγουρα όχι και πολύ ...κυκλωτικοί χοροί.

Τι νομίζει η αστική τάξη...

Μέσα σε αυτό το ντελίριο που προαναφέρθηκε, πρέπει να εξηγηθεί τι υπάρχει, από πολιτιστικής άποψης, αλλά και γιατί συμβαίνει αυτό. Κατ' αρχάς, το ζήτημα της σύνδεσης των αρχαιοελληνικών καλλιτεχνικών προτύπων αφ'ενός και των παραδόσεων αφ'ετέρου, που εν πολλοίς φτάνουν στις μέρες μας με τη μορφή που πήραν κατά το 18ο και 19ο αιώνα, είναι άκαιρο εώς ανύπαρκτο. Αλλά αυτή η σύνδεση δε γίνεται καθόλου τυχαία. Μέσα σε μια προσπάθεια δημιουργίας ενός “ελληνικού συνεχούς” ο εγχώριος καπιταλισμός με το πολιτιστικό του εποικοδόμημα, προσπαθεί να μας πείσει ότι όλα βασίζονται σε μια ελληνική ψυχή, ένα κοινό πνεύμα των Ελλήνων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Τι κι αν επήλθε το χριστιανικό Βυζάντιο με την καταστροφή πολλών υλιστικών φιλοσοφικών έργων, ή τι κι αν περάσαμε 400 χρόνια οθωμανικής κυριαρχίας και συμβίωσης με τόσους γειτονικούς λαούς (και βασικά τον τουρκικό)...

Πολλά πράγματα στη μουσική, στην αρχιτεκτονική, στις παραστατικές τέχνες όπως ο χορός έχουν αλλάξει προφανώς από τη μορφή που είχαν δύο και τρεις χιλιάδες χρόνια πριν. Κι όχι μόνο έχουν αλλάξει, όμως σε σημαντικό βαθμό οι σημερινές πολιτιστικές παραδόσεις βασίζονται σε κεκτημένα από την ανατολή. Όχι ότι κάτι τέτοιο είναι κακό για το λαό. Μόνο για τον εθνικισμό. Το ότι όμως οι επιρροές τόσων χιλιετιών και τόσων αλλαγών κοινωνικών συστημάτων έχουν αλλάξει σε αυτό το βαθμό τις τέχνες, δε σημαίνει πως δε βρίσκονται κοινά στοιχεία. Αλλά βασικά μια τέτοια σύνδεση είναι 100% επιτηδευμένη από μεριάς ελληνικής αστικής τάξης, και όχι μόνο. Και επιπλέον η ιστορία αυτής της επιτήδευσης κρατάει από καταβολές του νέου ελληνικού κράτους.

Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή. Το αρχαιοελληνικό στοιχείο είναι βασικά κάτι που αφορά εκείνη την περίοδο και εκείνη την περιοχή. Αλλά βασικά το ζήτημα είναι ότι αυτά που παρουσιάζονται ως τέτοια, είναι παρμένα σε μεγάλο βαθμό από τις κλασικιστικές τάσεις της Ευρώπης, που αφομοίωσε συγκεκριμένα στοιχεία, όχι και τόσο λαϊκών καταβολών, αλλά πιο πολύ αριστοκρατικών από την Αρχαία Ελλάδα. Αυτά επικράτησαν και στην αστική αντίληψη των προηγούμενων μερικών αιώνων, αλλά και συγκεκριμένα στην αστική κουλτούρα. Η ελληνική αστική τάξη λοιπόν, με τη δημιουργία της, προσπάθησε να φορέσει αυτή την αριστοκρατική αρχαιοελληνική φορεσιά, δείχνοντας πόσο καθαρόαιμη είναι, αναπαράγοντας το γνωστό σε όλους μας εθνικιστικό μύθο των απογόνων του Μεγαλέξαντρου. Και το ειρωνικό του πράγματος είναι ότι αυτό το πολιτιστικό πρότυπο δεν το υιοθέτησε καν από την Αρχαία Ελλάδα, αλλά από τα σαλόνια της Δύσης, στα οποία ήταν ήδη από τότε υποτελής. Κι ας είχαμε περάσει πλέον στους αμανέδες, τις ανατολίτικες παραδόσεις, τις ιδιαίτερες φορεσιές κλπ. Απλά αυτά όλα τα έκανε ο βρωμιάρης ο λαός.

...και τι επιδιώκει

Αυτά όμως πάνω στο μύθο που έχτισαν οι κυρίαρχες τάξεις τους τελευταίους δύο αιώνες και οι κυβερνήσεις τους. Το πράγμα προχωράει. Και επειδή θέλησαν να συνδέσουν και τις παραδόσεις και το αρχαίο πνεύμα το αθάνατο, πολλές φορές τα συνδυάζουν. Βέβαια ο ελληνικός λαός κάνει κι αυτός συνδυασμούς πολλών στοιχείων. Όμως υπάρχει μια διακριτή διαφορά. Αυτή είναι τα στοιχεία που επιλέγει να κρατήσει ο καθένας, τα οποία αντικατοπτρίζουν τους σκοπούς. Έτσι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό που μας πρόσφερε πριν 40 περίπου χρόνια ο Σαββόπουλος και που μας σερβίρει ξανά η κυβέρνηση. Το να παραθέτουμε στίχους θα πάρει παραγράφους ολόκληρες, οπότε ας μείνουμε στα πιο “συμβολικά”. Ό,τι ακριβώς έχει για κουλτούρα η αστική τάξη, εμφανίζεται στο βίντεο. Επομένως διατηρώντας το παραμύθι της “ελληνικής συνέχειας”, βάζοντας και πολύ λευκό, και πολύ Παναθηναϊκό Στάδιο, και πολύ παραδοσιακό ρυθμό, αλλά βασικά και πολλή χορευτική δυτικοπρέπεια, μας δείχνει την καθαρότητα του αίματος που διατηρήθηκε τόσες χιλιετίες.

Όμως αυτή η (ανύπαρκτη) καθαρότητα δεν είναι γενική κι αόριστη. Πώς αλλιώς θα πείσουν τις μάζες ότι είμαστε όλοι μαζί, αφού όλοι μαζί τα καταφέραμε απ' αρχής του έθνους; Πώς αλλιώς σε μια περίοδο όξυνσης των σχέσεων με την Τουρκία θα μας πουν ότι αυτοί είναι οι εχθροί μας; Άλλωστε από αυτούς απελευθερωθήκαμε πριν 200 χρόνια, την επέτειο της οποίας απελευθέρωσης γιορτάζουμε. Σαν να λέμε οι Τούρκοι είναι κατά του ελληνισμού. Και βέβαια αφού τα κληρονομήσαμε πρακτικά όλα από τη Δύση (στην οποία ανήκουμε), μέχρι και την αντίληψη σχετικά με όσα φτιάξαμε εμείς, πρέπει να τα παρουσιάζουμε όλα και λίγο αμερικάνικα. Αρχαιοαμερικάνικα.

Ένας λαός αν ποτιστεί με εθνικισμό, αρχαίο πνεύμα, εθνική ενότητα, είναι καταδικασμένος να βλέπει και την Τουρκία σαν Τουρκία, κι όχι σαν τουρκικό λαό και τουρκική αστική τάξη. Μόνο που το ποιοι πολέμησαν ποιους το 1821 δείχνει πως ήδη από τότε, κανένας βαλκανικός λαός δεν είχε κοινά συμφέροντα με τους κατά τόπους κοτζαμπάσηδες. Και αυτό δεν ήταν βασικά ζήτημα αισθητικής και κουλτούρας, αλλά ζήτημα τάξης.