Δύο αφγανοί πρόσφυγες συγγραφείς: γραφή, περιγραφή κι αντίσταση

 Οι εξελίξεις στο Αφγανιστάν είναι λίγο-πολύ γνωστές σε όλους. Όλη η περιοχή στα πλαίσια των ενδοϊμπεριαλιστικών ανταγωνισμών έγινε ένα καζάνι που βράζει και πλέον ξεχειλίζει, με τους ιμπεριαλιστές και τα ντόπια τσιράκια, νέα και παλιά, να δημιουργούν μια ασύμφορη κατάσταση για τους λαούς της περιοχής. Τις προηγούμενες δεκαετίες, εξ αιτίας των πολέμων και της εξαθλιώσης της χώρας, πολλοί Αφγανοί έγιναν πρόσφυγες, μέρος των οποίων έφτασε μέχρι την Ελλάδα. Δύο τέτοιες περιπτώσεις είναι ο Ζαχίρ Ατχαρί και η Παρβάνα Αμίρι, βιβλία των οποίων έχουν εκδοθεί στα ελληνικά.

Ότι η τέχνη είναι διέξοδος της φωνής των προσφύγων και γενικά της φωνής κάθε λαού είναι δεδομένο. Οι δύο αυτοί συγγραφείς κάνουν μια πολύ καλή δουλειά στην ανάδειξη των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες τόσο κατά την προσφυγιά όσο και πριν γίνουν πρόσφυγες, για τους λόγους για τους οποίους τους οδήγησαν σε αυτή την “επιλογή”. Ας δούμε τα πράγματα από την αρχή.

Η Παρβάνα Αμίρι είναι μια νεαρή πρόσφυγας που έφτασε στην Ελλάδα το 2019. Οι δυσκολίες που αντιμετώπισε τόσο φεύγοντας από το Αφγανιστάν όσο και μέσα στο στρατόπεδο της Μόριας είναι προφανείς. Κατόπιν παραίνεσης, άρχισε να γράφει στα αγγλικά, επιθυμώντας να κοινωνήσει τις εμπειρίες τις δικές της αλλά και των άλλων προσφύγων με τον έξω κόσμο. Δημοσίευσε τα “γράμματά” της αρχικά στο διαδίκτυο, τα οποία στη συνέχεια βρήκαν το δρόμο τους και εκδόθηκαν σε βιβλίο, με τίτλο “Η πένα μου δεν σπάει, τα σύνορα είναι που θα σπάσουν”, από τις Εκδόσεις Ακυβέρνητες Πολιτείες. Τα γράμματα αυτά στον κόσμο υιοθετούν πολλές περσόνες, μέσα από τις οποίες η Αμίρι μιλάει για την καταπίεση που βιώνουν αυτές, στο Αφγανιστάν, στα στρατόπεδα κλπ. Αλλά οι ρόλοι ταυτόχρονα αντιστρέφονται και οι περσόνες αυτές μιλούν την ίδια ώρα μέσα από την Αμίρι καθώς αυτή περιγράφει τις συνθήκες επιβίωσής τους. Πρόκειται για γυναίκες, μητέρες, ανήλικα παιδιά, εθελοντές-μεταφραστές, διεμφυλικούς. Η Αμίρι μας αναδεικνύει τη βία, την εκμετάλλευση, την καταπίεση που υπάρχει μέσα στα στρατόπεδα προς αυτές τις περσόνες που προκύπτει από τη χρόνια κυριαρχία των καταπιεστικών απόψεων του συστήματος σε κομμάτια του αφγανικού λαού και στων υπόλοιπων προσφυγικών πληθυσμών. Είναι γνωστό πως οι καταπιεστικές απόψεις δημιουργούν πεδίο ακόμη και μέσα στα στρατόπεδα αυτά όπου η εκμετάλλευση της γυναίκας, των διεμφυλικών ατόμων, των φτωχών, αδύναμων κλπ γίνεται καθημερινότητα.  Δυστυχώς όμως αυτή η διαπίστωση δεν είναι ιδιαίτερα εμφανής στο συγγραφικό της έργο, ενώ οι προσωπικοί αγώνες της συγγραφέα για τα δικαιώματα των προσφύγων και μεταναστών θα περίμενε κανείς να έβρισκαν φωνή μέσα στο έργο της, μιλώντας εκτενώς για το πώς αυτή η καταπίεση είναι αποτέλεσμα της χρόνιας παρέμβασης των ιμπεριαλιστών και της χρηματοδότησης των πιο σκοταδιστικών απόψεων και πολιτικών ομάδων.

Παράλληλα, ο Ζαχίρ Ατχαρί ήρθε στην Ελλάδα την Πρωτομαγιά του 2001, μετά από διετή περιπέτεια από χώρα σε χώρα, διωγμένος από το Αφγανιστάν λόγω του ασύμφορου πεδίου που δημιουργούνταν για τους κομμουνιστές, αριστερούς και δημοκρατικούς ανθρώπους. Το βιβλίο του “Πού είναι ο Προμηθέας;” από τις Εκδόσεις Προλεταριακή Σημαία χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, το λογοτεχνικό, υπάρχουν ποιήματά του και πεζά έργα, που όπως η Παρβάνα Αμίρι περιγράφουν και καταγγέλουν την κατάσταση που ζουν οι πρόσφυγες, από τις συνθήκες που τους διώχνουν από τη χώρα τους, ως τη θαλασσοπνιγμένη άφιξή τους σε κάποια στεριά. Ο Ατχαρί εμβαθύνει, καταγγέλει τις θεοκρατικές αντιλήψεις των αστικών και φεουδαρχικών τάξεων που λυμαίνονταν ήδη από τότε το Αφγανιστάν. Που αναπαράγουν τις αντιλήψεις που ορθώς διαπιστώνει κι η Αμίρι ότι δημιουργούν την ασύμφορη κατάσταση που βιώνουν οι πρόσφυγες και μετανάστες. Μιλάει για τις απώλειες των αγαπημένων στα άγρια νερά, που ούτε αυτά δε συμμάχησαν μαζί τους, στο διωγμό τους από τους ιμπεριαλιστές και τις ντόπιες άρχουσες τάξεις. Κι έτσι προχωράει στο δεύτερο κομμάτι, που αποτελεί πολιτικούς λόγους σε εκδηλώσεις όπως το αντιρατσιστικό φεστιβάλ, δείχνοντας έτσι τον έντονα πολιτικό Ατχαρί, που μιλάει για την εισβολή των ρεβιζιονιστών της ΕΣΣΔ, του Ατχαρί που διώχθηκε για τις πολιτικές του απόψεις, έχοντας προσπαθήσει να ζήσει από περιοχή σε περιοχή της χώρας, μέχρι να αναγκαστεί να φύγει.

Αν και η σύγκριση δεν είναι ο σκοπός αυτού του άρθρου, αναπόφευκτα γίνεται και αυτή, μαζί με την κριτική (λογοτεχνική ή πολιτική) σε δύο συγγραφείς που αν και γράφουν σχεδόν με μια 20ετία διαφορά, διαπιστώνουν καίρια ζητήματα του προσφυγικού. Η φωνή των προσφύγων, τα βάσανά τους, βγαίνουν μέσα από πένες που οφείλουν να μη σπάσουν, αλλά να μπλέξουν τα μελάνια τους με αυτά των εργαζομένων και του λαού της Ελλάδας. Μέσα από τους κοινούς μας αγώνες άλλωστε είναι που θα ανακαλύψουμε πού κρύβεται ο Προμηθέας και η φωτιά που χάρισε στην ανθρωπότητα, σύμφωνα με το μύθο, δηλαδή το κοινό μέλλον όλων των λαών της γης με δημοκρατικά δικαιώματα, και δικαιώματα σε εργασία, περίθαλψη και ζωή χωρίς άδικους πολέμους.