Η διεθνιστική αλληλεγγύη των καλλιτεχνών μέσα από το πρίσμα μιας φασιστικής δικτατορίας

Όταν σε μια χώρα εγκαθιδρύεται μια δικτατορία, καταλύοντας κάθε πρόφαση δημοκρατίας που μπορεί να παρέχει η εκάστοτε αστική τάξη, τότε από τα βασικά δημοκρατικά δικαιώματα που έχαιρε μέχρι τότε ο λαός και πλέον καταργούνται, είναι η ελευθερία στην έκφραση, μεταξύ άλλων και την καλλιτεχνική.

Στη χώρα μας, όλη η εφταετία της αμερικανοκίνητης χούντας χαρακτηρίστηκε από λογοκρισία ιδίως στον κινηματογράφο, τη μουσική και το θέατρο. Πολλοί καλλιτέχνες έφυγαν στο εξωτερικό, ή απαγορεύτηκε να παίζουν, ή σιώπησαν οι ίδιοι. Βέβαια υπήρχαν και περιπτώσεις που απλά δημιουργούσαν κρύβοντας μηνύματα ώστε να μην τα παίρνει είδηση η δικτατορία. Δεν είναι όμως μόνο οι εγχώριοι καλλιτέχνες που αποφασίζουν μέσα από την τέχνη τους να αντισταθούν σε μια καταπιεστική κατάσταση, όπως είναι αυτή μιας χούντας, αλλά και οι καλλιτέχνες διεθνώς. Έτσι δημιουργείται κύμα διεθνιστικής αλληλεγγύης, του οποίου οι καλλιτέχνες είναι βέβαια ένα κομμάτι, ενός λαϊκού όλου διεθνώς, που στηρίζει πνευματικά και έμπρακτα τον αντιδικτατορικό αγώνα.

Από τα πιο γνωστά παραδείγματα στη χώρα μας είναι οι συναυλίες (και αυτές που έγιναν και αυτές που δεν έγιναν) για το Κάντο Χενεράλ, ή αλλιώς το Γενικό Άσμα του Πάμπλο Νερούδα. Το Γενικό Άσμα, είναι μια συλλογή ποιημάτων, ένα άσμα των καταπιεσμένων που δημοσίευσε ο Νερούδα το 1950. Ο Μίκης Θεοδωράκης το μελοποίησε το 1972 και σχεδίαζε να κάνει συναυλία στο Σαντιάγο της Χιλής το Σεπτέμβρη του 1973, μιας και στην Ελλάδα δε γινόταν για προφανείς λόγους. Όμως το χιλιανό πραξικόπημα άλλαξε τα σχέδια. Ο Νερούδα πέθανε τον ίδιο μήνα, η συναυλία δεν έγινε, τον Ιούλιο του 1974 πέφτει η εδώ χούντα και το 1975 πραγματοποιείται συναυλία αλληλεγγύης προς το χιλιανό λαό, παρουσιάζοντας το μελοποιημένο Γενικό Άσμα.

Αυτή δεν ήταν η μόνη περίπτωση αλληλεγγύης. Ο Βίκτορ Χάρα, βασικός εκφραστής του Νουέβα Κανσιόν, του ρεύματος δηλαδή του Νέου Τραγουδιού στη Λ. Αμερική, τραγουδάει συχνά, τόσο ενάντια στις φασιστικές δικτατορίες που “άνθιζαν” στην υπόλοιπη ήπειρο εκείνα τα χρόνια, όσο και υπερασπιζόμενος τις επαναστατικές κατακτήσεις στην Κούβα. Γι'αυτό έγινε σύμβολο του αντιδικτατορικού αγώνα διεθνώς, αλλά και σύμβολο μίσους για τους φασίστες του Πινοσέτ. Όπως ήταν αναμενόμενο, μετά από βασανιστήρια, δολοφονήθηκε αμέσως μόλις εγκαθιδρύθηκε δικτατορία στη Χιλή. Ο Μάνος Λοΐζος έχει γράψει τραγούδι αναφερόμενο στο Βίκτορ Χάρα, σε στίχους Δώρας Σιτζάνη (Κι αν είμαι ροκ), ενώ στην Αθήνα το 1976-77 είχε ανεβεί και η παράσταση Βίκτωρ Χάρα, Τραγουδώντας τη Χιλή του Έρβιν Σιλβάνους.

Μπορεί η χούντα να κράτησε εδώ 7 χρόνια, υπάρχουν όμως χώρες όπως η Ισπανία που οι δικτατορίες διήρκησαν δεκαετίες. Έτσι μια σειρά καλλιτεχνών το 1970, ανάμεσά τους οι ζωγράφοι Μιρό και Τάπιες, αλλά και μουσικοί, αρχιτέκτονες και συγγραφείς, πραγματοποίησαν διαμαρτυρία στο αββαείο του Μοντσεράτ, ενάντια στη θανατική καταδίκη ορισμένων Βάσκων και γενικά την πολιτική του Φράνκο. Η συγκεκριμένη κίνηση συνάντησε την αλληλεγγύη διεθνώς, αλλά και από τη χώρα μας, όπου πολλοί καλλιτέχνες της αριστεράς (αλλά και δεξιοί, με δημοκρατικά ωστόσο αισθήματα), όπως ο Τσίρκας, ο Ρίτσος κ.ά., έστειλαν επιστολή υποστήριξης της διαμαρτυρίας, η οποία μάλιστα είχε και νικηφόρα έκβαση, παρά την τελική εκκένωση του αββαείου.

Όπως σε όλα τα ζητήματα, οι τέχνες επηρρεάζονται όσο και επηρρεάζουν λαϊκά κινήματα, γι'αυτό και βρίσκονται τόσο έντονα στο στόχαστρο της καταπιεστικής άρχουσας τάξης. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι η τέχνη είναι ουδέτερη, απλά αντιδρώντας σε οτιδήποτε καταπιεστικό, ούτε και σημαίνει πως πολλοί καλλιτέχνες δεν τάσσονται με το σύστημα. Η τέχνη είναι πάντα στρατευμένη, με τη μία ή την άλλη μεριά της ταξικής πάλης, ακόμα κι όταν δεν το παραδέχεται. Έτσι είχαμε και περιπτώσεις καλλιτεχνών, ακόμη και πολύ αγαπητών από το λαό, να τραγουδούν για τη χούντα. Όμως όταν η τέχνη αποτελεί στοιχείο έκφρασης της διεθνιστικής αλληλεγγύης, τότε δημιουργούνται έργα τα οποία μένουν πραγματικά επίκαιρα πάντα.