Η Ανιές Βαρντά στην Αριστερή Όχθη του γαλλικού Νέου Κύματος

Πρόσφατα, τον προηγούμενο μήνα και συγκεκριμένα στις 29 Μάρτη, ο κόσμος του κινηματογράφου έχασε μια σπουδαία σκηνοθέτιδα και σεναριογράφο, την Ανιές Βαρντά. Η Ανιές Βαρντά γεννήθηκε το 1928 και αποτέλεσε όχι μόνο πρωτοπορία του γαλλικού Νέου Κύματος, αλλά ήταν κι από τις σημαντικότερες σκηνοθέτιδες του κινηματογραφικού αυτού στυλ. Πρώτη της ταινία -και πρώτη ταινία του Νέου Κύματος- ήταν η La Pointe Courte του 1954.

Συγκεκριμένα η Βαρντά ανήκε σε ένα πιο εξειδικευμένο ρεύμα του Νέου Κύματος, τη λεγόμενη Αριστερή Όχθη. Αυτή ονομάστηκε έτσι όχι μόνο για το προφανές, δηλαδή την αντίθεσή της με τη Δεξιά Όχθη και την τοποθέτηση στο αριστερό φάσμα της πολιτικής, αλλά και για μια σειρά άλλους λόγους. Οι σκηνοθέτες της Αριστερής Όχθης δεν ήταν δημοφιλείς και εμπορικοί με τον τρόπο που ήταν αυτοί της Δεξιάς Όχθης. Χρησιμοποιούσαν όχι μόνο ευρύ πειραματισμό στις ταινίες τους, αλλά χρησιμοποιούσαν και τα άλλα είδη των τεχνών σε έναν κινηματογραφικό καμβά.

Η Βαρντά δεν ανήκε τυχαία λοιπόν σε αυτή την τάση. Όχι μόνο επιλέγει να χρησιμοποιεί ηθοποιούς χωρίς υψηλή φήμη, αλλά επίσης τα έργα της αφορούν στο γυναικείο ζήτημα πολύ συχνά. Συνηθισμένο θέμα αποτελεί η εκμετάλλευση της γυναίκας, όχι όμως τόσο στο εργασιακό ζήτημα, όσο στην καθημερινή τους ζωή. Για παράδειγμα στην ταινία Sans toit ni loi του 1985 η πρωταγωνίστρια είναι συχνά θύμα σεξουαλικών παρενοχλήσεων, έως και βιασμού, ενώ στην ταινία Cleo de 5 à 7 του 1962, μια νεαρή τραγουδίστρια αντιμετωπίζεται από όλους τους άντρες τριγύρω της ως αντικείμενο πόθου, χωρίς να δίνουν σημασία στις δικές της επιθυμίες στη ζωή της ή το άγχος της για την ασθένεια που την ταλανίζει. Παρομοίως συμβαίνει και σε άλλες ταινίες της. Πιο συγκεκριμένα στην ταινία Le Bonheur που σημαίνει Η ευτυχία, βλέπουμε την ειρωνεία του τίτλου διάχυτη σε όλο το έργο. Στην πραγματικότητα η ευτυχία ανήκει μόνο στον άνδρα. Αυτός, λοιπόν, μπορεί με προκάλυμμα την υπέρμετρη αγάπη που έχει να διαθέσει (που κατά τη γνώμη του οφείλει να την αφιερώσει σε παραπάνω από μία γυναίκες) να την εξαπατά, σε βαθμό μάλιστα που ενώ προσπαθεί να την πείσει πως η πολυγαμικότητά του είναι η σωστή στάση ζωής, αυτή αυτοκτονεί.

Σημαντικό κομμάτι του έργου της δεν αποτελεί αποκύημα της φαντασίας· δηλαδή τα ντοκυμαντέρ. Δύο από τα πιο πολιτικοποιημένα, αν και όχι από τα πιο αναγνωρισμένα, είναι το Salut les Cubains και το Black Panthers. Και τα δύο μικρού μήκους, εκπλήσσουν με την απλότητά τους: στο πρώτο γίνεται μια παράθεση φωτογραφιών συνοδευόμενες από σχολιασμούς, όλα γύρω από τη μετεπαναστατική ζωή της Κούβας, γύρω από τα πρόσωπα (καθημερινά ή της πολιτικής) και γύρω από τις τέχνες· στο δεύτερο μεταφερόμαστε σε μια συγκέντρωση-ομιλία των Μαύρων Πανθήρων με αφορμή τη σύλληψη του Χιούι Νιούτον, όπου καταπιάνονται ζητήματα γενικότερα της εκμετάλλευσης και καταπίεσης των μαύρων και των άλλων μειονοτήτων από το κράτως των ΗΠΑ.

Ο κοινωνικός χαρακτήρας της εργογραφίας της Ανιές Βαρντά, που τόσο συχνά επίκεντρό της είναι η καταπίεση της γυναίκας, όπως κι άλλες φορές ο αγώνας και η επανάσταση είναι εμφανής ήδη από την πρώτη ματιά. Ίσως όμως πάνω στο γυναικείο ζήτημα, τουλάχιστον, να υπάρχει μια προσέγγιση που δεν είναι ολοκληρωμένη· οι γυναίκες είναι όντως σε μειονεκτική θέση έναντι των ανδρών στην καπιταλιστική κοινωνία. Όμως ο εχθρός τους δεν είναι το ανδρικό φύλο γενικά, αλλά το κομμάτι εκείνο της κοινωνίας το οποίο κυριαρχεί στην παραγωγή και αφεντεύει σε όλους τους χώρους εργασίας, δηλαδή η αστική τάξη κάθε χώρας. Και σίγουρα αυτό που χρειάζονται και οι γυναίκες και οι άντρες του λαού από την τέχνη, είναι αυτή να δίνει την προοπτική της καθολικής αλλαγής, όχι απλά της περιγραφής της τωρινής πραγματικότητας.

*Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε και στην Προλεταριακή Σημαία του Σαββάτου, 6/4/2019.