Μπαγιαντέρας Αντιστασιακός

Γεννημένος πριν από 113 χρόνια, ο Δημήτρης Γκόγκος, περισσότερο αναγνωρίσιμος ως Μπαγιαντέρας, είναι γνωστός σε όλους για τα κανταδόρικα  ρεμπέτικά του. Μελωδίες πασίγνωστες  όπως το Χατζηκυριάκειο, το Σα μαγεμένο το μυαλό μου και άλλες, έχουν τραγουδηθεί από όλους και όλες από πόνο, χαρά, γλέντι, έρωτα. Πολλά  όμως για τη ζωή του, τις απόψεις του , την προσωπικότητα  και το έργο του δεν είναι γνωστά.

Γόνος ευκατάστατης και πολυμελούς οικογένειας, ο Μπαγιαντέρας στα νιάτα του διετέλεσε  αθλητής, ενώ ο πατέρας του τον ήθελε  στο Λιμενικό Σώμα. Αυτό όμως που κέρδισε το γνωστό ρεμπέτη ήταν το μπουζούκι και ο υπόκοσμος.

Κάπου εκεί ήταν που του κόλλησαν και το παρατσούκλι “Μπαγιαντέρας”. Ίσως στο εξωτερικό πρώτα μαθαίνουν την οπερέτα του Έμεριχ Κάλμαν με το όνομα “Μπαγιαντέρα” και μετά (και αν) να μάθουν τον εδώ Μπαγιαντέρα. Εμείς πρώτα μαθαίνουμε τον εδώ και κατόπιν αναζήτησης (και αν) την οπερέτα. Ο Μπαγιαντέρας λοιπόν, έπαιζε συνεχώς στο μπουζούκι κομμάτια από την ομώνυμη σε αυτόν οπερέτα, όπου στεκόταν κι όπου βρισκόταν. Δεν ήθελαν πολύ οι ταβέρνες να του κολλήσουν το παρατσούκλι.

Όμως αυτό που κεντρίζει το ενδιαφέρον, αν και ήταν μια κάπως συνηθισμένη κατάσταση, είναι το γεγονός πως πέρασε από τους τεκέδες και τα ναρκωτικά στην αντίσταση. Όπως αρκετοί γνωστοί ρεμπέτες της εποχής, άλλοι ενεργά κι άλλοι επειδή δε γούσταραν τους Ναζί (Γενίτσαρης, Τσιτσάνης, Βαμβακάρης, Χιώτης) τραγούδησε κατά του κατακτητή. Ο συγκεκριμένος, παρ' όλ' αυτά, και στο Αλβανικό μέτωπο πολέμησε ενάντια στους Ιταλούς φασίστες και αργότερα εντάχθηκε στο ΕΑΜ, επηρεασμένος από τις ταξικές ιδέες των κομμουνιστών. Η μοίρα του όμως το θελε να μείνει τυφλός από γλαύκωμα ένα βράδυ στη σκηνή, στις αρχές της Αντίστασης. Ο ίδιος ήθελε πολύ να βγει με το όπλο στο βουνό, πλάι στους άλλους αντάρτες, όμως έκανε το καλύτερο δυνατό για έναν άνθρωπο στην κατάστασή του, ώστε να υπηρετήσει τον αγώνα: έγραψε και τραγούδησε αντιστασιακά ρεμπέτικα.

Σε πολλούς τα ρεμπέτικα διαφόρων συνθετών είναι γνωστά από το δίσκο “Ρεμπέτικα της Κατοχής”. Όμως έχει σημασία  να δούμε τι έγραψε ένας ρεμπέτης που όχι απλά δεν του άρεσε η κατάσταση, αλλά ήταν και (το κατά δύναμιν) ενεργά ενταγμένος στον αγώνα.
Ο Μπαγιαντέρας, λοιπόν, έχοντας πολεμήσει στα βουνά της Πίνδου, έγραψε για τον αγώνα αυτό από τα μέσα. Αφηγείται στη μάνα του:

Μην κλαις γλυκιά μανούλα μου
που πήγα μακριά σου
γρήγορα θα νικήσουμε
και θα βρεθώ κοντά σου.

Η πείνα της Κατοχής δεν τον άφησε ασυγκίνητο, κι έτσι αφηγείται στο τραγούδι του “Του Κυριάκου το γαϊδούρι” μια συνήθεια πολύ μαύρη εκείνη την εποχή:

Του Κυριάκου το γαϊδούρι
το `χαν όλοι τους για γούρι,
[...]
Του το σφάξαν ένα βράδυ
για μοσχάρι στο σκοτάδι.
του το σφάξαν ένα βράδυ
με την πείνα τη μεγάλη.

Τίποτα δε θα ήταν όμως η περιγραφή, παρά απογοήτευση, αν δε συνοδευόταν από την προοπτική της νίκης, της αλλαγής και της ανατροπής μέσα από αγώνες. Ο Μπαγιαντέρας δεν υστερούσε εδώ, αφού μας έλεγε συχνά για το ποιοι είναι αυτοί που μετουσιώνουν τις ελπίδες του ελληνικού λαού σε πράξη. Έτσι στο τραγούδι του “Στη σκλαβωμένη Ελλάδα μας”, μας δίνει την ελπίδα, αφού...

Και μόνο απ’ τα βουνά ένα καντήλι
ανάβει κάθε μέρα με το δείλι,
τ’ ανάβει ο ΕΛΑΣ και δε θα σβήσει,
της λευτεριάς το δρόμο να φωτίσει.

Κι ούτε παρέλειπε να εξυμνεί τα μεγάλα ονόματα του Αντιστασιακού αγώνα, όπως αυτό του Άρη Βελουχιώτη:

Πολέμησε αντάρτη μου
πως πολεμάνε όλοι
και με τον Άρη αρχηγό
να `ναι γλυκό το βόλι.

Το σπουδαίο έργο του Δημήτρη Γκόγκου-”Μπαγιαντέρα” εκτείνεται σχεδόν σε έξι δεκαετίες και όπως είναι αντιληπτό, περιλαμβάνει όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ζωής, όπως είναι ο έρωτας, ο πόνος, η φτώχεια, το γλέντι αλλά και η αντίσταση κι ο αγώνας. Η κληρονομιά που αφήνει είναι πρέπει να μελετηθεί  και να αξιοποιηθεί . Ας κρατούν οι καλλιτέχνες των αγώνων του σήμερα ζωντανούς τους στίχους του, μέχρι να γράψουν τα τραγούδια εκείνα που θα ανταποκρίνονται στις νέες μας αντιστάσεις.

*Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε και στην εφημερίδα Προλεταριακή Σημαία του Σαββάτου, 20/4/2019.