Το μειονοτικό θέατρο στις ΗΠΑ και η ριζοσπαστικοποίησή του - Α' μέρος

Στις ΗΠΑ η εξέχουσα θέση που είχαν οι λευκοί ως αστική τάξη της χώρας καθόριζε όλες λίγο-πολύ τις πτυχές της καθημερινής δραστηριότητας, από την παραγωγή μέχρι τα κυρίαρχα αφηγήματα στην κουλτούρα -κι άρα και στο θέατρο. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια αναπτυσσόταν και συνεχίζει να αναπτύσσεται ο ρατσισμός με τα στερεότυπα, η άποψη του καπιταλιστικού μονοδρόμου όπως και άλλες αντιδραστικές απόψεις που βολεύουν το μεγαλύτερο ιμπεριαλιστικό κράτος αυτή τη στιγμή στον κόσμο. Εντός αυτού του κράτους όμως υπάρχουν και πολλές μειονότητες, οι οποίες όπως συμβαίνει σε όλα τα εκμεταλλευτικά συστήματα είναι από τα βασικότερα θύματα των διακρίσεων και της ταξικής καταπίεσης. Τα περιθώρια ανάπτυξής τους τόσο οικονομικά όσο και καλλιτεχνικά, είναι ασφυκτικά. Παρ'όλη τη δυσχέρεια όμως, το μειονοτικό θέατρο στις ΗΠΑ έπαιξε σημαντικό ρόλο, που κατά καιρούς λαμβάνοντας επαναστατικά και αγωνιστικά χαρακτηριστικά, ήταν η τέχνη των μειονοτικών φωνών που ασφυκτιούσαν μέσα στην ταξική εκμετάλλευση του μεγαλύτερου ιμπεριαλιστικού κράτους στον κόσμο.

Ίσως το αφροαμερικανικό θέατρο όπως και ευρύτερα οι αφροαμερικανικές τέχνες, να ήταν το πιο πολυδιάστατο και αγωνιστικό κομμάτι των θεατρικών παραγωγών, κι αυτό οφείλεται σε συγκεκριμένους παράγοντες. Δεν ήταν βέβαια από την αρχή του έτσι. Οι μαύροι στις ΗΠΑ όταν κατόρθωσαν να έχουν το δικαίωμα να εργαστούν κι αφού καταργήθηκε στη θεωρία η σκλαβιά, άρχισαν και στις τέχνες να αποζητούν την τύχη τους. Αυτό, όπως και η πλέον μακρόχρονη παραμονή τους στην ήπειρο αυτή, τους οδήγησε σε αναζητήσεις περί της δικής τους ιδιαίτερης ταυτότητας· πόσο Αμερικάνοι ήταν, πόσο Αφρικανοί; Όμως όπως συνέβαινε και σε όλα τα επαγγέλματα, η εύρεση εργασίας ως καλλιτέχνες ήταν πολύ δύσκολη. Η ταξική θέση του μαύρου βοηθούσε ώστε να σπάσουν τέτοιου είδους αυταπάτες περί “αμερικανικότητας”. Οι κυρίαρχοι θίασοι αναπαρήγαγαν τη λευκή, αστική ιδεολογία, διατηρώντας τη θέση των μαύρων ως καρικατούρες και πρόσωπα όπου μετουσιώνονται κάθε είδους στερεότυπα. Έτσι οι μαύροι σταδιακά (ειδικά στη δεκαετία του '40) προσπάθησαν να αυτονομήσουν τις προσπάθειές τους στη θεατρική παραγωγή. Δημιούργησαν δικά τους θέατρα και θιάσους, όπου δεν κυριαρχούσε ο πρωταγωνιστής, αλλά το σύνολο των παραγόντων που συμβάλλουν σε κάθε παραγωγή. Όμως η αδυναμία τους να σταθούν οικονομικά, τους οδήγησε στην αναζήτηση μεγάλων χορηγών. Ακόμη κι έτσι, βέβαια, τα οικονομικά προβλήματα παρέμεναν, ενώ παρά τις προσπάθειες των μαύρων θιάσων να μιλήσουν για τη φτώχεια, την έλλειψη ισότητας και δημοκρατικών δικαιωμάτων αλλά και τις περιορισμένες ελευθερίες της μαύρης φυλής, η ριζοσπαστικοποίηση και η γενικότερη απήχηση στον αμερικανικό πληθυσμό παρέμενε κάπως περιορισμένη σε σχέση με αργότερα.

Το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου από τον οποίο η Αμερική βγήκε νικήτρια, δε βελτίωσε τη θέση των μαύρων. Προχωρώντας τα χρόνια και παρά τις νομικές κατοχυρώσεις δικαιωμάτων, η ουσία της εκμετάλλευσης παρέμενε σχεδόν απαράλλαχτη. Φτώχεια, ανισότητα και διαχωρισμός χαρακτηρίζουν την καθημερινότητα των μαύρων στις ΗΠΑ. Με τα χρόνια οι ΗΠΑ εμπλέκονται στον πόλεμο του Βιετνάμ, μια εξέλιξη που θα παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στη ριζοσπαστικοποίηση των μαύρων. Όλα τα παιδιά του αμερικανικού λαού στέλνονται να σφαγιαστούν για ξένα συμφέροντα. Στο σύνολο ο λαός νιώθει πως συμμετέχει σε έναν πόλεμο ανούσιο, επομένως οι αντιδράσεις δίνουν και παίρνουν. Όμως οι αφροαμερικανοί νιώθουν ριγμένοι για έναν ακόμη λόγο: αποτελούν “κατώτερη φυλή”, απεσταλμένη να πολεμήσει εναντίον μιας άλλης “κατώτερης φυλής”, έναν από τους ασιατικούς λαούς. Μέσα σε αυτό το πεδίο, ευνοείται και η δημιουργία ομάδων αυτοάμυνας των μαύρων εντός των ΗΠΑ, (που όμως αντιστέκονται σε όλες τις μορφές επίθεσης του κράτους απέναντί τους) που εν τέλει θα συσπειρωθούν σε ένα κόμμα, το Κόμμα των Μαύρων Πανθήρων. Οι σχέσεις τους με τους ασιάτες φαίνεται και από αλλού: ο Χο Τσι Μινχ αλλά και ο Μάο Τσετούνγκ αναγνωρίζουν την κοινή μοίρα των μαύρων και των ασιατικών λαών στη χειραφέτηση από τον ιμπεριαλισμό. Μάλιστα ο Μάο είχε πει πως η ιστορία του ιμπεριαλισμού ξεκίνησε με την υποδούλωση των μαύρων και θα τελειώσει με τη χειραφέτησή τους. Οι μαύροι πλέον αρνούνται -και δεν είναι οι μόνοι- να πολεμήσουν στο Βιετνάμ. Θεωρούν πως κανένας ασιάτης δεν τους καταπιέζει ή δεν τους συμπεριφέρεται ρατσιστικά. Μια τέτοια σχέση με τους ασιατικούς λαούς εντός και εκτός των ΗΠΑ πιθανότατα θα έπαιξε ρόλο και στη σχέση και επιρροή του αμερικανοασιατικού θεάτρου με το λεγόμενο αφροαμερικανικό επαναστατικό θέατρο.

Στο θέατρο λοιπόν, με την άνοδο των Μαύρων Πανθήρων, η αναζήτηση της αμερικανικότητας αντικαθίσταται από την οργή και την αναζήτηση της αφρικανικότητας. Οι καλλιτέχνες και τα έργα τους ριζοσπαστικοποιούνται καθώς πλέον μιλούν για την ταξική θέση του μαύρου, για τη Μαύρη Δύναμη και Συνείδηση, ενώ εδώ είναι που καινοτομούν στη μορφή, το περιεχόμενο και την αισθητική των θεατρικών. Τουλάχιστον οι εξής δύο θεατρογράφοι είναι άξιοι αναφοράς. Από τη μία η Lorraine Hansberry, κομμουνίστρια και μέλος του ΚΚ ΗΠΑ στης οποίας τα έργα συνεχώς εμπεριείχαν το όραμα για μια σοσιαλιστική κοινωνία και τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι μαύροι από την ταξική τους θέση ως καταπιεζόμενοι. Από την άλλη, ο Imamu Amiri Baraka, πρωτοπόρος του Μαύρου Επαναστατικού Θεάτρου, στην αρχή ήταν επηρρεασμένος από τις ιδέες του Malcolm X, ενώ στη συνέχεια ασπάστηκε το μαρξισμό-λενινισμό. Βασική του αρχή ήταν πως η τέχνη για την τέχνη δεν μπορεί να εκφράζει το λαϊκό θέατρο, ενώ προήγαγε τη θέση του θεάτρου ως βήμα έκφρασης της οργής των μαύρων για την καταπίεσή τους, το ξεσκέπασμα του ρόλου των λευκών αστών και τη ρήξη με τη λευκή αστική τάξη των ΗΠΑ.

 *Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε και στην εφημερίδα Προλεταριακή Σημαία του Σαββάτου, 18/5/2019

Β' μέρος