Captain Propaganda

Πολύ δημοφιλείς σε πολλά εκατομμύρια θεατών είναι οι ταινίες με υπερήρωες, το ενδιαφέρον για τις οποίες έχει επανέλθει την τελευταία δεκαετία· παρ'όλο που λίγο ως πολύ, και οι ταινίες και τα αντίστοιχα κόμιξ ήταν βασικό παρακλάδι της αμερικανικής μαζικής κουλτούρας εδώ και πολλές δεκαετίες. Έχει λοιπόν κάθε λόγο η κινηματογραφική βιομηχανία του Hollywood να περνάει μέσα από αυτές την πιο σκληρή της προπαγάνδα. Ενώ αντίστροφα για να το καταφέρει πρέπει να δημιουργεί blockbuster ταινίες (δηλαδή υψηλού προϋπολογισμού και θεαματικότητας) ώστε να φτάνουν εύκολα στο ευρύ κοινό και με τρόπο ...λεπτό τα έργα και τα μηνύματά τους.

Ένα από τα συνηθέστερα μοτίβα που εμφανίζονται σε αυτές τις ταινίες, είναι τα λεγόμενα ηθικά απόλυτα. Πρόκειται για ένα μοτίβο με μακραίωνη ιστορία στη λογοτεχνία, συσχετιζόμενο με τη θρησκευτική αντίληψη περί καλού και κακού, κάτι που άρχισε σιγά-σιγά να εκλείπει από το 19ο αιώνα και έπειτα. Μιλάμε δηλαδή για την περίπτωση που υπάρχει ο πρωταγωνιστής και ο ανταγωνιστής, ο πρώτος είναι ο απόλυτα καλός και ο δεύτερος ο απόλυτα κακός. Στις ταινίες τέτοιου τύπου υπάρχει η εξής αντίθεση: από τη μία μεριά έχουμε τους υπερήρωες που προσπαθούν να σώσουν τον κόσμο από αυτούς που βρίσκονται στην άλλη μεριά, όσοι δηλαδή επιδιώκουν να τον καταστρέψουν ...αλλάζοντάς τον. Κι ενώ σίγουρα το μοτίβο αυτό στο σύγχρονο mainstream κινηματογράφο παρεκκλίνει κάπως, καθώς βλέπουμε ήρωες με ηθικά γκρίζες ζώνες, σκοτεινές πλευρές των εαυτών τους κλπ, η ουσία ότι υπάρχει ο “καλός” και ο “κακός” παραμένει στα βασικά ζητήματα.

Ποια είναι όμως η σημασία όλων των παραπάνω; Επί της ουσίας το καλλιτεχνικό θέμα των υπερηρώων θέλει να παρουσιάσει μια αλήθεια (για το καπιταλιστικό-ιμπεριαλιστικό σύστημα) πως όσοι θέλουν να αλλάξουν το κοινωνικό γίγνεσθαι ή να ανατρέψουν τις δοσμένες σχέσεις εξουσίας είναι σατανικοί και παρανοϊκοί που εις βάθος θέλουν να καταστρέψουν τον κόσμο επιβάλλοντας μια δυστοπία. Αντιθέτως όσοι υπερασπίζονται την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων αποτελούν ήρωες προς όφελος όλης της ανθρωπότητας. Σίγουρα, βέβαια, κατά κύριο λόγο οι προτεινόμενες αλλαγές των κακών των ταινιών δεν είναι και οι πιο ...ελκυστικές· όπως για παράδειγμα ο αφανισμός της μισής ανθρωπότητας, ενδεχόμενος έλεγχος της και άλλα σχετικά. Όμως η ίδια η ιστορία των ταινιών υπερηρώων και ακόμη παλιότερα των κόμιξ που γέννησαν αυτούς τους χαρακτήρες δεν είναι διόλου αθώα ως προς τον πραγματικό στόχο που κρύβεται πίσω από την δαιμονοποίηση όσων παλεύουν για την κοινωνική αλλαγή.

Ήδη από τη δεκαετία του '40 κατά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο έχουμε μεταξύ άλλων τον Captain America (και μόνο το όνομα προϊδεάζει) που πολεμούσε εναντίον των Ναζί του Χίτλερ και τον Σούπερμαν με την αντι-ιαπωνική προπαγάνδα, -ήρωες της Marvel και της D.C. αντίστοιχα. Κι αν βέβαια αυτά θυμίζουν σε κάποιους το παραπάνω σχόλιο για τους απόλυτα κακούς βλέποντας το Χίτλερ στο πρόσωπό τους, τότε χρειάζονται μερικά ακόμη σχόλια για το τι συνέβαινε έξω από τη σφαίρα του φανταστικού. Αυτό που δε φανερώνει ποτέ η κυρίαρχη προπαγάνδα, είναι το γεγονός ότι οι μεγαλύτερες εταιρείες της Δύσης στήριζαν το όραμα του Χίτλερ. Και βέβαια οι Ναζί δεν ήταν απλά παρανοϊκές καρικατούρες ανθρώπων, αλλά η πιο ακραία έκφανση του ιμπεριαλισμού και συγκεκριμένα του γερμανικού. Άλλωστε εκτός από τη χρηματοδότηση ενός τέτοιου οράματος από τις εταιρείες, οι ΗΠΑ χρεώνονται και την ευθύνη της καθυστέρησης της συμμετοχής τους στον Πόλεμο, αφού μέσα στα σχέδια της ναζιστικής Γερμανίας και στους κρυφούς(;) πόθους των υπόλοιπων ιμπεριαλιστών ήταν η κατάπνιξη της Σοβιετικής Ένωσης. Και αυτά τα σχέδια δεν έλειπαν ούτε από τα κόμιξ, αφού μετά τη λήξη του Πολέμου, οι υπερήρωες έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στις κόντρες του Ψυχρού Πολέμου και του Βιετνάμ (όπως συνέβη με τους Watchmen της D.C.). Ποιος είναι λοιπόν ο πραγματικός εχθρός; Μα φυσικά η ανατροπή της άρχουσας τάξης. Και η ναζιστική Γερμανία όχι μόνο επειδή χρηματοδοτήθηκε από τη Δύση αλλά και επειδή διεύρυνε τις βλέψεις της άρχουσας τάξης, δεν μπορεί να αποτελεί η ίδια την πραγματική αναλογία με τους κακούς που υπάρχουν στις ιστορίες με υπερήρωες. Άρα ο πραγματικά σατανικός και παρανοϊκός κακός των ταινιών και κόμιξ δεν είναι άλλος από τους κοινωνικούς αγώνες για ανατροπή του συστήματος. Αυτού δηλαδή που υπερασπίζονται οι πρωταγωνιστές, μιας και η συντριπτική τους πλειοψηφία ανήκει στους εκατομμυριούχους ή στα στρατιωτικά στελέχη του κράτους.

Και μιας και αναφερθήκαμε στο στρατό, η πρόσφατη ταινία της Marvel, με τον σχεδόν ομώνυμο τίτλο Captain Marvel έκανε πραγματική αίσθηση σε διάφορους σχολιαστές και φίλους των αντίστοιχων ταινιών. Ο λόγος ήταν ο πρωταγωνιστικός ρόλος του στρατού και η προπαγάνδα που τον θέλει ειρηνευτική δύναμη, δύναμη “καλού”. Αυτό μπορεί να συσχετιστεί με δύο πραγματικά δεδομένα. Το πρώτο είναι η καμπάνια της αμερικανικής αεροπορίας που καλεί τις γυναίκες σε στράτευση (αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως η Captain Marvel είναι γυναίκα), ενώ το δεύτερο και κυριότερο είναι η κρίσιμη περίοδος που εμφανίζονται ταινίες που εκθειάζουν το ΝΑΤΟϊκό στρατό. Πρόκειται για περίοδο επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ σε Μέση Ανατολή, Βαλκάνια και Ανατολική Μεσόγειο που πρέπει όχι μόνο να αποδειχτεί ακόμη και καλλιτεχνικά το αξιόμαχο του στρατού αυτού, αλλά και ο δήθεν ειρηνευτικός χαρακτήρας των επιχειρήσεών του.

Από τα κόμιξ του '40 στην αναβίωση των υπερηρώων ειδικά την τελευταία δεκαετία, δεν υπάρχει πραγματικά μεγάλη διαφορά στην προπαγανδιστική τους χρήση. Είναι ίσως από τα μαζικότερης απεύθυνσης έργα τέχνης που είναι στρατευμένα με το καπιταλιστικό-ιμπεριαλιστικό σύστημα και αποτέλεσαν και αποτελούν ένα σχόλιο για τις κατά καιρούς τακτικές και στρατηγικές επιλογές του συστήματος. Πάντα, λοιπόν, τιμούν με σεβασμό το ρόλο τους, που δεν είναι άλλος από την ανάδειξη πως όσοι υπερασπίζονται το σύστημα είναι οι καλοί, ενώ οι πολέμιοί του είναι οι κακοί, ενώ φροντίζουν σε κάθε περίπτωση να ξεπλύνουν το βρώμικο ρόλο του κεφαλαίου και των ιμπεριαλιστικών πολέμων.

*Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε και στην εφημερίδα Προλεταριακή Σημαία του Σαββάτου, 27/7/2019