Το μεγαλείο της Συμφωνίας του Λένινγκραντ

76 χρόνια ολοκληρώθηκαν το φετινό Γενάρη από τη λήξη της πολιορκίας του Λένινγκραντ, της “Πολιορκίας των 900 ημερών” από τις ναζιστικές δυνάμεις, κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρόκειται για μια νίκη των Σοβιετικών που μαζί με τη λύση της πολιορκίας στο Στάλινγκραντ νωρίτερα, αποτέλεσαν στιγμιότυπα της τελικής ήττας του ναζιστικού στρατοπέδου. Για τον ηρωισμό των κατοίκων του Λένινγκραντ έχουν γραφτεί ατέλειωτες σελίδες, όμως σε μια τέτοια πολιορκία, που όλα έδειχναν να βαίνουν εναντίον των Σοβιετικών, κάθε μικρός ή μεγάλος παράγοντας, κάθε μικρή η μεγάλη βοήθεια, έπαιρνε άλλες εκτάσεις, άλλη σημασία. Μια από τις σπουδαιότερες στιγμές ήταν η εκτέλεση της 7ης Συμφωνίας του Σοστακόβιτς, της γνωστής και ως Συμφωνία του Λένινγκραντ.

Η Συμφωνία ξεκίνησε ως σύνθεση πριν την πολιορκία του Λένινγκραντ. Μάλιστα μεγάλο μέρος της ολοκληρώθηκε μέρες πριν φτάσουν οι Ναζί προ των πυλών. Μας περιγράφει ο Σοστακόβιτς: “Αρχισα να δουλεύω την 7η Συμφωνία μου στις 19 του Ιούλη 1941. Τις ημερομηνίες τις θυμάμαι πολύ καθαρά. Το πρώτο μέρος είχε ολοκληρωθεί στις 3 του Σεπτέμβρη, [σ.τ.α.: η πολιορκία ξεκίνησε στις 8 Σεπτέμβρη του 1941] το δεύτερο στις 17 και το τρίτο στις 29. Δούλευα μέρα και νύχτα. Ήθελα να συνθέσω ένα έργο για το σήμερα, για τη ζωή μας.” Ο Σοστακόβιτς, ο οποίος αρχικά βρισκόταν στο Λένινγκραντ κατά την πολιορκία, ήθελε να πολεμήσει στο μέτωπο, όμως λόγω προβλημάτων υγείας, τοποθετήθηκε ως πυροσβέστης. Αργότερα δέχτηκε να μεταφερθεί και ολοκλήρωσε το μεγάλο αυτό έργο, διάρκειας περίπου 1 ώρας και 20 λεπτών, στη Σαμάρα, το Δεκέμβρη του 1941, το οποίο αφιέρωσε στην πολιορκούμενη πόλη.

Πριν το έργο παιχτεί στο Λένινγκραντ, είχε ήδη δοθεί συναυλία και στη Μόσχα, αλλά και στη Νέα Υόρκη. Για τη Νέα Υόρκη συγκεκριμένα, ο Ροντζίνσκυ, διευθυντής ορχήστρας στις ΗΠΑ, είπε:  “Μια πετυχημένη εκτέλεση της Έβδομης Συμφωνίας θα πετύχει τόσα όσα και μερικά φορτία οπλισμού, με τη μόνη διαφορά ότι θα τα πετύχει εκ του ασφαλούς και μάλιστα με περισσότερη αποτελεσματικότητα.” Όμως το Λένινγκραντ παραμένει πολιορκημένο. Και παρά το Δρόμο της Ζωής, τη διαδρομή και αργότερα σιδηρόδρομος πάνω στην παγωμένη λίμνη Λάντογκα, δεν ήταν εύκολο να φτάσουν οι παρτιτούρες στην πόλη. Αυτές τελικά ρίχτηκαν στην πόλη με αεροπλάνο. Και όμως, η Ορχήστρα της Ραδιοφωνίας μετρούσε τότε μόλις 15 μέλη, γιατί οι άλλοι ήταν ή νεκροί ή στο μέτωπο. Για τις ανάγκες της ορχήστρας, ανακάλεσαν τους μουσικούς από το μέτωπο, τους δόθηκε τροφή για να μη σταματούν τις πρόβες από την εξάντληση, οι οποίες ξεκίνησαν το Μάρτη του 1942.

Η συναυλία

Η ημερομηνία που επιλέχθηκε για την παράσταση δεν ήταν τυχαία. Το ημερολόγιο έδειχνε 9 Αυγούστου 1942, και ο Χίτλερ είχε σχεδιάσει εκείνη τη μέρα να γιορτάζει την πτώση της πόλης. Οι Σοβιετικοί όμως είχαν άλλα σχέδια. Η συναυλία δόθηκε στη Μεγάλη Φιλαρμονική Αίθουσα, το απόγευμα. Μεγάφωνα είχαν στηθεί σε όλη την πόλη, αλλά και στραμμένα στους Γερμανούς. Είχαν προηγηθεί κανονιοβολισμοί 3000 βλημμάτων προς τον εχθρό για να εξασφαλιστεί η σιωπή του, ώστε να ηχήσει η Συμφωνία σε όλη την επικράτεια και τα πέριξ της πόλης. Στη συναυλία παρευρέθησαν κάθε λογής πολίτες του Λένινγκραντ, όμως την άκουσαν όλοι ανεξαιρέτως, μέχρι και οι Γερμανοί στρατιώτες. Ένας εξ' αυτούς είπε αργότερα ως μαρτυρία: “Ποιους βομβαρδίζουμε; Δε θα πάρουμε ποτέ το Λένινγκραντ.” Στις 6μμ μεταδόθηκε η συναλία, την οποία προλόγισε ο Καρλ Έλιασμπεργκ, διευθυντής της Ορχήστρας, με τα εξής λόγια: “Σύντροφοι – ένα σπουδαίο συμβάν στην πολιτιστική ιστορία της πόλης μας πρόκειται να λάβει χώρα. Σε λίγα λεπτά θα ακούσετε για πρώτη φορά την 7η Συμφωνία του Ντμίτρι Σοστακόβιτς, του εξέχοντος, αγαπητού μας συμπολίτη. Έγραψε αυτή τη σπουδαία σύνθεση στην πόλη όταν ο εχθρός παραφρόνως προσπαθούσε να εισβάλλει στο Λένινγκραντ· όταν τα φασιστικά γουρούνια βομβάρδιζαν και σφυροκοπούσαν όλη την Ευρώπη, και όλη η Ευρώπη πίστευε πως οι μέρες του Λένινγκραντ έφταναν στο τέλος τους. Αλλά αυτή η συναυλία είναι μάρτυρας του πνεύματος, του κουράγιου και της θέλησης μας να πολεμήσουμε. Ακούστε, Σύντροφοι!”

Σε μια πόλη όπου αυτός ο λαός αποφάσισε πως τα σχολεία, τα ωδεία, τα Πανεπιστήμια θα συνεχίσουν να λειτουργούν κανονικά και τις 872 μέρες της πολιορκίας, μια τέτοια συναυλία απέδειξε τη σημασία που παίζει ο πολιτιστικός πλούτος του λαού στον αγώνα του να διασφαλίσει την ελευθερία του και τη συνέχιση του σοσιαλιστικού τρόπου ζωής, ενάντια στο ναζιστικό μεγαθήριο. Και τα κατάφερε. Η ηθική ανάταση σε εκείνες τις μαύρες μέρες δεν ήταν παρά ένα κομμάτι, όμως ήταν ένα κομμάτι που χωρίς αυτό, το παζλ δε θα ολοκληρωνόταν. Ήταν κι η απόδειξη πως η ανάγκη για ελευθερία από τα δεσμά του ιμπεριαλισμού, μπορεί ακόμα και στις πιο σκούρες περιόδους του πολέμου να δημιουργήσει μεγαλεία λαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς. Ας είναι ο τελευταίος λόγος του ίδιου του συνθέτη της 7ης Συμφωνίας: ‘Όσο μουγκρίζουν τα κανόνια, οι μούσες μας υψώνουν και αυτές το περήφανο κεφάλι τους. Κανείς δε θα μας πάρει την πένα από τα χέρια μας!”