Η Μαφάλντα μέσα από τον κόσμο που τη γέννησε

Στις 30 Σεπτέμβρη έφυγε από τη ζωή ο Joaquín Salvador Lavado Tejón, ή αλλιώς, όπως τον γνωρίζουν όλοι, Quino. Πώς τον γνωρίζουμε τον Quino; Πολύ απλά, ήταν αυτός που δημιούργησε τη Μαφάλντα, τη μικρή κόρη μιας νοικοκυράς και ενός ασφαλιστή που με τις κοινωνικές της απορίες τάραζε με την παραμικρή ευκαιρία τους γονείς της αλλά και την καθεστηκυία τάξη της Λατινικής Αμερικής. Ίσως λοιπόν, θα ήταν χρησιμότερο αντί για ένα επικήδειο άρθρο σαν κι αυτά που ποικίλλουν τις τελευταίες εβδομάδες στο διαδίκτυο, να κάνουμε μια μνεία στη Μαφάλντα και τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που τη γέννησαν και την έθρεψαν.

Ο Quino, γιος Ανδαλουσιανών μεταναστών στην Αργεντινή, έζησε και δημιούργησε κατά συγκεκριμένες δεκαετίες, ιδιαίτερα πολυτάραχες για κάθε πτυχή ζωής συνολικά σχεδόν στη Λατινική Αμερική. Οι δεκαετίες '60-'80 στιγματίστηκαν από πολιτική αναταραχή, πραξικοπήματα, λαϊκές εξεγέρσεις και άλλα πολλά που ωθούσαν τους ιμπεριαλιστές των ΗΠΑ να πατούν το πόδι τους και τους λαούς να αντιστέκονται. Όχι μόνο στην Αργεντινή, αλλά και στη Χιλή και αλλού. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Quino δημιουργεί τη Μαφάλντα, που έμελλε να αποτελέσει φανταστική περσόνα που σατύριζε την πολιτική πραγματικότητα, ιδιαίτερα αποδεκτή από τους νοτιοαμερικανικούς λαούς γενικά. Και μάλιστα τις απόψεις της, τις αξιοποιούσαν αριστερές ομάδες, συλλογικότητες αλλά και ο ίδιος ο λαός στην πολύπλευρη έκφραση του τότε επίκαιρου γίγνεσθαι.

Το “θράσος” της Μαφάλντα να ζητάει εξηγήσεις για τα πάντα, να σατυρίζει τις χούντες, το γκλοπ του μπάτσου, την ατέλειωτη οικοκυρική της μητέρας της (και εγγενώς τη θέση της γυναίκας), τη φτώχεια, δεν ήταν τυχαίο. Το '60 ήταν μια ταραχώδης δεκαετία για όλο τον κόσμο, αλλά και συγκεκριμένα για την Αργεντινή. Ο Ψυχρός Πόλεμος μαινόταν, αργότερα προέκυψε και ο πόλεμος στο Βιετνάμ, οι στρατιωτικές χούντες (κι ειδικά την επόμενη δεκαετία) έδιναν κι έπαιρναν. Επομένως μέσα σε αυτό το σύνολο ερεθισμάτων, ο καλλιτεχνικός κόσμος όχι μόνο είχε έμπνευση, αλλά την αξιοποιούσε πολλές φορές και για να πάρει σαφή θέση.

Ο κόσμος του κόμικ όμως ήταν δύσκολος. Ως μια μορφή τέχνης τότε κατ'εξοχήν προερχόμενη από τις ΗΠΑ, είχε αρνητικά σημαινόμενα. Είχε συνδεθεί με τη Marvel και τη D.C. που παρήγαγαν προπαγανδιστικά κόμιξ με υπερήρωες, σχετικά με την καταστολή, τον πόλεμο στο Βιετνάμ και τις αμερικανικές ιδέες. Επομένως ο πολιτικοποιημένος κόσμος είχε τα κόμιξ στο μυαλό του ως μια εγγενώς αντιδραστική τέχνη, κάνοντας σχόλια εκτός από το περιεχόμενο και στην ευτέλεια της μορφής του. Βέβαια η ευκολία πρόσβασης μιας μορφής τέχνης στο ευρύ κοινό, κάθε άλλο παρά αντιδραστικό ή με όποιον τρόπο αρνητικό δεν είναι. Πρόκειται για μια ρεφορμιστική αντίληψη για την τέχνη, που όμως πολλάκις απορρίφθηκε από τόσους και τόσους κομμουνιστές καλλιτέχνες. Γυρνώντας στη Μαφάλντα, λοιπόν, ο Quino απέδειξε ότι μπορεί με χιουμοριστικό τρόπο να εκφράζει απόψεις που άγγιζαν τόσο το κοινό των πρωταγωνιστών, ώστε να του στέλνουν γράμματα για χαιρετίσματα στη Μαφάλντα, γράμματα ότι θα περάσουν να την επισκεφθούν κλπ. Μέσα σε ελάχιστα καρέ τη φορά σχολίαζε με καυστικό και πολιτικό τρόπο την καθημερινότητα.

Γιατί όμως να επιλέξει ο Quino ένα μικρό παιδί να μιλάει για τέτοια θέματα; Βέβαια, το να δοθεί απάντηση δεν είναι ο στόχος του άρθρου, όμως το να συζητηθεί το τι μπορεί να δείχνει μια τέτοια επιλογή, είναι θεμιτό. Θα έλεγε κανείς πως η παιδική αυτή αθωότητα μπορεί να προσομοιάζει μια αυθεντικότητα στη σκέψη· ότι δηλαδή ένα μικρό παιδί, που δεν μπορεί να έχει και το πιο αναπτυγμένο πολιτικό αισθητήριο και κριτήριο, θα εκφραστεί απλά όπως νιώθει ότι είναι ή πρέπει να είναι ο κόσμος. Άλλωστε πώς να λογοκρίνεις ένα παιδί που μιλάει τόσο αυθόρμητα; Κι ας φοβούνται οι γονείς της.

Εν τέλει με το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1976 στην Αργεντινή, αξιοποιήθηκε η τεχνική του βρώμικου πολέμου (με καθοδήγηση των ΗΠΑ) και εκκαθαρίστηκαν ταχύτατα πολιτικοί αντίπαλοι (ώστε να μην προλάβουν να υπάρξουν διαμαρτυρίες καταπάτησης ανθρωπίνων και λοιπών δικαιωμάτων), λογοκρίθηκαν καλλιτέχνες και άλλα τέτοια ωραία. Όμως και στις πιο σκληρές περιόδους η λαϊκή έκφραση βρίσκει δρόμους να ελίσσεται, ακόμα και στις περιόδους λογοκρισίας. Ο Quino, παρά τη φυγή του για την Ιταλία, δε σταμάτησε ποτέ να σχεδιάζει. Η Μαφάλντα δε σταμάτησε ποτέ να μιλά και έτσι η καρδιά της καταπιεσμένης Αργεντινής και του λαού της, συνέχισε να χτυπά στα λόγια της μικρής τετράχρονης.