Οι κινηματογραφικές παραγωγές σε χώρες σαν την Ελλάδα, ως πεδίο ιμπεριαλιστικής παρέμβασης

Ο πολιτιστικός ιμπεριαλισμός είναι ένας όρος ο οποίος αρχικά χαρακτήριζε την προσπάθεια της αμερικανικής κινηματογραφικής βιομηχανίας, μέσω της πώλησης ταινιών σε άλλες χώρες, κυρίως αναπτυσσόμενες και υποανάπτυκτες, να επιβάλει τα αμερικανικά πολιτιστικά πρότυπα σε αυτές. Προφανώς κερδίζοντας και αμέτρητα δολλάρια με την όλη διαδικασία. Όμως τώρα, παράλληλα με αυτό, παρατηρείται και μια γενικότερη μεταφορά των παραγωγών του Χόλιγουντ (και όχι μόνο αυτού, που είναι βιομηχανία των ΗΠΑ) σε χώρες που μπορεί να αναπτυχθεί οικονομική δραστηριότητα, φθηνότερη και σαφώς πατώντας το πόδι του ιμπεριαλισμού, δημιουργώντας ένα ακόμα πεδίο εξάρτησης. Βασικό στοιχείο του άρθρου είναι η οικονομική πλευρά της εξάπλωσης των ταινιών, και στο επίπεδο της παραγωγής, αλλά και σε αυτό της αναπαραγωγής τους.

Η κινηματογραφική βιομηχανία των ΗΠΑ είναι σήμερα η μεγαλύτερη παγκοσμίως. Κέρδισε σημαντικό έδαφος μέσα στον 20ό αιώνα και συγκεκριμένα η μεγάλη της άνοδος σε σχέση με αυτή των άλλων χωρών, υπήρξε κατά το πέρασμα από το βουβό κινηματογράφο, στον ήχο. Περνώντας πολλά στάδια και φτάνοντας στην εποχή του κορωνοϊού, το αμερικανικό κεφάλαιο, όπως πάντα άλλωστε, επιχειρεί να μειώσει τα έξοδά του, αλλά και να εξασφαλίσει το ολοένα και μεγαλύτερο άπλωμά του, κάτι που θα το φέρει στην καλύτερη δυνατή θέση στον ανταγωνισμό με τους άλλους ιμπεριαλιστές. Σε αυτό το πεδίο δείχνουν να τους ανταγωνίζονται οι κινεζικές παραγωγές, καθώς έχουν τη δυνατότητα να αντιπαραβάλουν τα δικά τους πολιτιστικά πρότυπα, να φτιάξουν ακριβές παραγωγές και να τις διανείμουν σε μια σειρά χώρες. Τα μεγέθη, ωστόσο, ακόμα δε συγκρίνονται. Αλλά οι παραγωγές τους έχουν μπει συχνά στο στόχαστρο των αμερικανών «ελεύθερα σκεπτόμενων».

Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει μια πτώση των παραγωγών ταινιών μέσα στις ίδιες τις ΗΠΑ. Συγκεκριμένα είναι στο πιο χαμηλό τους σημείο από ποτέ. Άλλαξε, άραγε η πρωτιά αυτή; Ίσα-ίσα, βλέπουμε ατέλειωτες παραγωγές να μπαίνουν στις ελληνικές αίθουσες. Αυτό που άλλαξε είναι ο τόπος όπου παράγονται οι ταινίες. Οι ξένες επενδύσεις σε χώρες πάντα θεωρούνταν ανάπτυξη για όσους βγάζουν τεράστια ποσά από αυτές. Μετά την πρωτιά της παραγωγής εντός των ΗΠΑ, ακολουθούν χώρες όπως ο Καναδάς, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Ινδία, η Ιταλία, η Γερμανία, η Αυστραλία, η Ισπανία, το Μεξικό, η Τσεχία, το Μαρόκο, η Νέα Ζηλανδία και η Ν. Αφρική. Αυτό είναι και το αρχικό σκεπτικό χωρών όπως η Νέα Ζηλανδία (όπου γυρίστηκε η τριλογία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών), τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (Πόλεμος των Άστρων) και η Ελλάδα (Tomb Raider και πολλές άλλες πιο σύγχρονες παραγωγές), να φέρουν ξένες επενδύσεις, με στόχο την οικονομική τους «βελτίωση». Βέβαια, οι επενδύσεις για τις εξαρτημένες χώρες είναι βάθεμα της εξάρτησης, ελαστικές σχέσεις εργασίας και φθηνές παραγωγές για τους «επενδυτές». Ταυτόχρονα είναι και η οικονομική αδυναμία τους να παράξουν ταινίες, αφού για παράδειγμα πριν μερικές δεκαετίες τουλάχιστον, χώρες όπως οι Φιλιππίνες χρειάζονταν μόλις 1000-2000$ για αγορά του δικαιώματος στην αναπαραγωγή ολόκληρης αμερικανικής σειράς υψηλού παραγωγικού επιπέδου, ενώ 800-2400$ για την παραγωγή μιας τοπικής σειράς. Το Χόλιγουντ, ειδικά, τα τελευταία χρόνια έχει αυξήσει τις παραγωγές του, εκτός των παραπάνω, και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Σε αυτό βοήθησε η πτώση της αξίας της λίρας, η κοινή γλώσσα αλλά και οι φοροαπαλλαγές. Το πρώτο κομμάτι βέβαια θα πρέπει να μας προϊδεάζει και για τη σχετική εργασιακή εκμετάλλευση που προκύπτει.

Στην Ελλάδα αυτό το φαινόμενο εμφανίστηκε εντονότερα τα τελευταία χρόνια, από την κρίση και έπειτα. Και ενώ την πρωτοκαθεδρία την έχουν χολιγουντιανές παραγωγές, δε λείπουν και άλλων χωρών, όπως της Γαλλίας. Αν και βασικά στις παραγωγές χρησιμοποιούνται κομπάρσοι από τις χώρες όπου γίνονται, δεν είναι σπάνιο να προσλαμβάνονται και ντόπιοι τεχνίτες. Στη χώρα μας αυτές διαφημίζονταν ως η σούπερ ευκαιρία να βγει στο εξωτερικό η Ελλάδα, να διεθνοποιηθεί, να ανοίξει η παραγωγή και οι επενδύσεις αμερικάνικων ταινιών. Πολλές φορές οι απολαβές μπορεί να ξεπερνούν τα 50€/μέρα παραγωγής, μπορεί αυτό να φαίνεται μυθικό ποσό για μισθούς Ελλάδας, αλλά ούτε σταθερή εργασία είναι, ούτε σχετίζεται με το τι θα κέρδιζε ο αντίστοιχος εργαζόμενος εντός των ΗΠΑ. Το κόστος εκεί είναι τόσο ψηλό, που ακόμα και ο Καναδάς και η Αγγλία θεωρούνται χώρες που χαμηλοπληρώνονται οι εκεί εργαζόμενοι.

Και σαφώς δεν είναι μόνο το οικονομικό. Στα γυρίσματα έχουμε δει και εργατικά ατυχήματα, όπως αυτό στο «Γάμο α λα ελληνικά 3». Πίσω, λοιπόν, από τα φώτα και τα ακριβά πλάνα, πίσω από την αίγλη μιας ανύπαρκτης διεθνοποίησης της χώρας μας, κρύβεται το ξεζούμισμα όσων, στην απόλυτη ανάγκη να βγάλουν ένα μεροκάματο για τις σκληρές μέρες που έρχονται, μπαίνουν στις παραγωγές αυτές, που αποφέρουν μεγαλύτερα κέρδη απ' όσα θα δει ένας εργαζόμενος στην Ελλάδα σε όλο του τον εργασιακό βίο.

Συνολικά, ο ιμπεριαλισμός αξιοποιεί μια πληθώρα πεδίων για την επιβολή των προτύπων του στις χώρες όπου πατάει. Βασικό κομμάτι επιβολής είναι στο πολιτιστικό επίπεδο. Όπως φαίνεται, σίγουρα υπάρχει ο πιο ύπουλος τρόπος της καλλιέργειας προτύπων, που έχουν να κάνουν και με την αναπαραγωγή του συστήματος, αλλά και με την κυριαρχία του εκάστοτε ιμπεριαλιστή σε άλλους ιμπεριαλιστές ή στις εξαρτημένες χώρες. Όμως δεν πρέπει να ξεχνάμε και τα πιο ρητά του κομμάτια, που εμφανίζονται με τη μορφή επενδύσεων, ξεζουμίζουν όσους εργάζονται στον τομέα πολιτισμού, για να πλουτίζουν ιμπεριαλιστικές βιομηχανίες και κάνουν χώρες να ελπίζουν σε ψίχουλα-ανταλλάγματα που καταδικάζουν σε χειρότερες εργασιακές συνθήκες τους λαούς τους.