«Δεκαήμερο» (1349-1352) του Τζοβάνι Βοκάκιου

Οι πανδημίες στη λογοτεχνία - μέρος γ'

Ένα από τα πιο διάσημα έργα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Αποτελείται από εκατό διηγήματα χωρισμένα σε δέκα  μέρη, κι ένα προοίμιο, όπου ο συγγραφέας περιγράφει με μεγάλη δύναμη την πανούκλα που εξολόθρεψε την Φλωρεντία το 1348. 

Φαντάζεται πως εφτά νέες και τρεις νέοι πηγαίνουν για ν’ αποφύγουν την επιδημία στην εξοχή κι εκεί, για να περάσουν ευχάριστα τον καιρό τους, διηγείται καθένας-καθεμία τους από ένα διήγημα την ημέρα. Οι δέκα νέοι-νέες θίγουν τα ήθη και τα κακώς κείμενα της εποχής τους, δίνοντας στον συγγραφέα την ευκαιρία να διακωμωδήσει και να σατιρίσει την κοινωνία στην οποία ζει, ενώ το φάσμα του θανάτου παραμονεύει έξω από τον στενό κύκλο των ηρώων του. Στο τέλος, αφού τελειώσει η διήγηση , τραγουδάνε μια μπαλάντα. 

Ο Βοκκάκιος είναι ο τρομερός υπερασπιστής των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Μέσα στο Δεκαήμερο  ασκεί έντονη πολεμική  στις κυρίαρχες αντιλήψεις του  Μεσαίωνα ,όπως ο καλογερισμός ενώ υπερασπίζεται τη γυναίκα, και αντιμετωπίζει τον έρωτα ως πηγή κάθε αρετής .

Ο Αντρέ Σπάισερ, καθηγητής Οργανωτικής Συμπεριφοράς στο πανεπιστήμιο της πόλης του Λονδίνου, γράφει για την πανούκλα και το «Δεκαήμερο» :

«Οι κοινωνικοί δεσμοί είχαν καταρρεύσει καθώς “η πανούκλα είχε προκαλέσει τόσο μεγάλο τρόμο τους καρδιές των ανθρώπων που αδελφοί εγκατέλειπαν τους αδελφούς τους, οι θείοι τα ανίψια τους, οι αδελφές τους αδελφούς τους” και “οι γονείς αρνούνταν να συνδράμουν και να βοηθήσουν τα παιδιά τους”.Κάποιοι πολίτες της Φλωρεντίας κλειδώθηκαν μέσα στα σπίτια τους ενώ άλλοι συγκρότησαν ομάδες και τριγυρνούσαν τρεκλίζοντας στους δρόμους της πόλης κατά τη διάρκεια πολυήμερων μεθυσιών»

Σήμερα, βλέπουμε το Δεκαήμερον ως μια συλλογή διασκεδαστικών ιστοριών. Το 14ο αιώνα όμως ήταν κάτι πολύ παραπάνω, ήταν μια μορφή κοινωνικής οδηγίας.

 Σύμφωνα με τον καθηγητή Μάρτιν Μάραφλοτ του πανεπιστημίου Πέις, η συνταγή του Βοκκάκιου για την αντιμετώπιση της επιδημίας ήταν μια γερή δόση «αφηγηματικής προφύλαξης». Λίγο-πολύ αυτό σημαίνει να προφυλάξεις τον εαυτό σου με καλές ιστορίες. Ο Βοκκάκιος προτείνει τη σωτηρία μέσω της απόδρασης από τις πόλεις, την δημιουργία μιας καλής παρέας και την αφήγηση διασκεδαστικών ιστοριών για την τόνωση του ηθικού. Έτσι, μέσα από ένα μίγμα κοινωνικής απομόνωσης και ευχάριστων δραστηριοτήτων, οι δέκα φίλοι καταφέρνουν να επιβιώσουν κατά την διάρκεια των χειρότερων ημερών της επιδημίας.

»Επίσης, ο Βοκκάκιος φαίνεται πως είχε συλλάβει τη σημασία της σύγχρονης έννοιας της «ευζωίας». Οι καραντίνες έχουν σημαντικότατες επιπτώσεις στην ψυχική υγεία. Τα ευρήματα μιας μελέτης επάνω στην επιδημία SARS του 2003 στο Τορόντο του Καναδά, έδειξαν πως το 30 τοις εκατό των ανθρώπων που απομονώθηκαν κατά την διάρκεια της επιδημίας, υπέφεραν αργότερα από κατάθλιψη ή μετα-τραυματικό στρες. Οι ψυχολογικές αυτές καταστάσεις προέκυψαν από αισθήματα απομόνωσης και κοινωνκού στίγματος. Η ομαδική αφήγηση ιστοριών μπορεί να απωθήσει σημαντικά τα αρνητικά αυτά συναισθήματα.

»Η πίστη του Βοκκάκιου στην θεραπευτική δύναμη των ιστοριών υποστηρίζεται από δεκάδες μελέτες επάνω στην επίδραση της αφήγησης ιστοριών στην υγεία μας. Ο καθηγητής Τζέιμς Πενμπέικερ του πανεπιστημίου του Τέξας υποστηρίζει ότι «όταν οι άνθρωποι μετατρέπουν τη συναισθηματική τους αναταραχή σε λέξεις, η σωματική και πνευματική τους υγεία βελτιώνεται κατά πολύ». Ενώ οι ιστορίες πιθανόν να μη μπορεί να σε προστατεύσουν από έναν ιό, μπορούν να σε προστατέψουν από τα αρνητικά συναισθήματα που προξενούν οι επιδημίες.

(την επιμέλεια των κειμένων ανέλαβε ο Παναγιώτης Σαπουνάς)