«Η πανούκλα» του Αλμπέρ Καμύ

Οι πανδημίες στη λογοτεχνία - μέρος δ'

Βρισκόμαστε στο Οράν της Αλγερίας μια άνοιξη του 1947, και η πόλη έχει αποκοπεί από τους πάντες λόγω μιας επιδημίας πανούκλας.

Ο Καμύ καταγράφει όλες τις στάσεις και τις αντιδράσεις που μπορεί να προκαλέσει η επιδημία: την αγωνία και τον τρόμο, τις προσπάθειες των επιτηδείων να αποκομίσουν κέρδη από την κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, αλλά και τη βαθιά επιθυμία για διασφάλιση της ατομικής και της συλλογικής ακεραιότητας ή το ακατάβλητο πάθος για ελευθερία. 

Μέσα στην παραζάλη οι ήρωες του Καμύ έχουν ο καθένας τους διαφορετικές αντιδράσεις απέναντι στην εξορία, την απομόνωση και τον φόβο για τον θάνατο.

Στην πανούκλα, η ασθένεια είναι εκεί, σαφής και αμείλικτη. Σκοτώνει χωρίς εξαιρέσεις γέρους και παιδιά, γυναίκες και άνδρες και δεν αφήνει κανένα περιθώριο ελπίδας , διεξόδου ή πιθανότητα νίκης. Απέναντι σ’ αυτήν ο άνθρωπος δεν έχει παρά  να αντιτάξει  τη θέληση για αντίσταση, τη θέληση για αλληλεγγύη ως ηθική στάση προς την κοινότητα. Την δράση προς ανακούφιση των ασθενών αλλά και των επιζώντων. Είναι μια τέτοιου είδους στάση που θα δικαιώσει και θα προσφέρει κατανόηση στην ύπαρξη του ανθρώπου.

Και μας παροτρύνει ο Καμύ να σκεφτούμε πως, ακόμα κι αν υποχωρήσει η επιδημία, όπως εντέλει συμβαίνει στο μυθιστόρημά του, ο φόβος για μια πανούκλα πάντοτε θα μας απειλεί, αν δεν είμαστε προετοιμασμένοι να αντισταθούμε.

Η «Πανούκλα» του Αλμπέρ Καμύ είναι ένα σαφώς αλληγορικό βιβλίο. Με σημείο εκκίνησης τον μαύρο θάνατο – όπως ονομάστηκε η πανούκλα που αποδεκάτισε την μεσαιωνική Ευρώπη- ο Καμύ επανατοποθετεί το πιόνι της πανώλης σε μια πόλη της Αλγερίας, το 1940. Η συγγραφή του έργου συμπίπτει με την άνοδο του ναζισμού και ο Καμύ επιχειρεί μέσω εύστοχων συμβολισμών να σχολιάσει τα απολυταρχικά καθεστώτα. Ο ίδιος, μάλιστα, αναφέρει ότι το έργο αυτό ομοιάζει με « μία λίμνη μετά από κατακλυσμό».

Οι ήρωες του Καμύ εκδηλώνουν ο καθένας με διαφορετικό τρόπο τον φόβο τους απέναντι στον επικείμενο θάνατο. Ωστόσο, όλοι συνυφαίνουν αρμονικά το νήμα του παραλόγου∙ συνεχίζουν να ζουν, να αγαπούν, να επενδύουν σε άλλους ανθρώπους παρά την ματαιότητα της ίδιας τους της ύπαρξης.

Γενικά, διαβάζοντας την «Πανούκλα» μπορεί κάποιος να δει ότι ανεξαρτήτως πλαισίου, χρόνου και  επιστημονικής προόδου πάντα υπήρχαν και θα υπάρχουν αφανείς και φανεροί ήρωες( όπως ο γιατρός Ριέ ή ο Ταρού, που οργανώνει τους εθελοντές) που θα παλεύουν ενάντια στην εξάπλωση κάθε συμβολικής και πραγματιστικής πανδημίας. Επιπλέον, ως ίδιον της φιλοσοφίας του Καμύ είναι έντονη μέσα στο έργο η αντίφαση ανάμεσα στην ματαιότητα της ύπαρξης και την συνέχιση της ζωής.

Αντιστρέφοντας τον προβληματισμό μπορούμε ενδεχομένως να επανεξετάσουμε τις προτεραιότητες της καθημερινής μας ρουτίνας και να αντιταχθούμε απέναντι στη πεπερασμένη θέση που κατέχουμε ως είδος, αξιοποιώντας καλύτερα κάθε δευτερόλεπτο που μας ανήκει.  Τέλος, το μήνυμα που κλείνει το βιβλίο αυτό είναι τόσο αισιόδοξο όσο και απαισόδοξο :

Τα ποντίκια εξαφανίστηκαν. Η πανούκλα περιορίστηκε. Όμως τίποτα δεν είναι οριστικό. Η συνεχής επαγρύπνηση είναι η μόνη προστασία που διαθέτουμε απέναντι στις πανδημίες. Είτε αυτό αφορά ολοκληρωτικά καθεστώτα είτε θανατηφόρους ιούς…

(την επιμέλεια των κειμένων ανέλαβε ο Παναγιώτης Σαπουνάς)