«Περί τυφλότητος» του Ζοζέ Σαραμάγκου

Οι πανδημίες στη λογοτεχνία - μέρος ε'

Ένας άνθρωπος χάνει ξαφνικά το φως του. Τα περιστατικά αιφνίδιας τύφλωσης κλιμακώνονται και η κυβέρνηση αποφασίζει να βάλει σε καραντίνα τους τυφλούς. Ο Zοζέ Σαραμάγκου έχει υπολογίσει όλα όσα θα μπορούσαν να συμβούν σ' έναν κόσμο που χάνει την όρασή του. Για πόσο καιρό η κίνηση στους δρόμους θα είναι ομαλή; Για πόσο καιρό θα επαρκούν τα τρόφιμα για τις πεινασμένες ορδές; Πόσος χρόνος χρειάζεται για να καταρρεύσει η παροχή ηλεκτρικού ρεύματος, αερίου και νερού; Τι θ' απογίνουν τα κατοικίδια; Oι σεξουαλικοί φραγμοί; Πόσοι τυφλοί φτιάχνουν μια τυφλότητα; Kαι τέλος: Σε έναν κόσμο τυφλών, τι θα έκανες αν έβλεπες; 

Το τελικό μήνυμα, πάντως, δεν είναι απαισιόδοξο: οι άνθρωποι θα μπορέσουν με κάποιον τρόπο να ξαναδούν και να αποκτήσουν εκ νέου το φως τους, αρκεί να μην ξεχάσουν την πραγματική τους φύση και να μην παραμερίσουν τον αληθινό εαυτό τους.

Πότε μία κοινωνία βυθίζεται στο σκοτάδι της τυφλότητας και αδυνατεί να αντικρίσει τον κόσμο γύρω της και τον ίδιο της τον εαυτό? Πότε ένας άνθρωπος σταματάει να βλέπει τον άλλο ως άνθρωπο και οδηγείται στο σκοτάδι του κόσμου των ενστίκτων της επιβίωσης και της εσωτερικής απομόνωσης και αλλοτρίωσης;

Η πολιτική αλληγορία ως μέσο αναμέτρησης με τα αδιέξοδα και την κρίση αξιών της πορτογαλικής κοινωνίας αλλά και του σύγχρονου δυτικού κόσμου υπήρξε ήδη εξαρχής στο επίκεντρο της γραφής του μεγάλου Πορτογάλου νομπελίστα λογοτέχνη Ζοζέ Σαραμάγκου..

Στο έργο του «Περί Τυφλότητας», σε ένα μυθιστόρημα που καταφέρνει να διαπεράσει τα όρια της λογοτεχνίας του φανταστικού αναγόμενο σε φιλοσοφική πραγματεία και σε ενδελεχή υπαρξιακή διερεύνηση της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης και των κοινωνικών συμπεριφορών και σχέσεων εξουσίας, μια ολόκληρη κοινωνία οδηγείται σταδιακά στο σκοτάδι της τυφλότητας Ο στρατός που φυλάει το παλιό νοσοκομείο πυροβολεί όποιον προσπαθώντας να ξεφύγει από τις αυστηρές συνθήκες επιτήρησης φτάνει στην έξοδο…

 Το ερώτημα που βασανίζει τους πρωταγωνιστές του έργου αφορά τη φύση της τυφλότητας: τι είναι αυτή η περίεργη ασθένεια και από πού προήλθε; Είναι στη φύση του ανθρώπου ή μπορεί κάποιος να θεραπευτεί; Υπάρχει πιθανότητα λύτρωσης και ίασης; Μπορούν να ξεφύγουν από μια μοίρα εγκλωβισμού, εσωτερικής απομόνωσης και ταυτόχρονα επίμονου και σκληρού αγώνα επιβίωσης που τους οδηγεί σταδιακά να χάνουν την ανθρώπινη ιδιότητα τους; Εντός των ορίων του κτιρίου, όσο πληθαίνουν οι τυφλοί, διαδραματίζονται παιχνίδια εξουσίας, υποταγής και χειραγώγησης.

Ο Ζοζέ Σαραμάγκου στην ομιλία του για την απονομή του βραβείου νομπέλ λογοτεχνίας θα πει: «με το Περί τυφλότητας ήθελα να θυμίσω σε όσους μπορεί να το διαβάσουν ότι διαστρέφουμε την ίδια την έννοια του ορθού λόγου όταν εξευτελίζουμε την ανθρώπινη ζωή, ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια προσβάλλεται κάθε μέρα από τους ισχυρούς αυτού του κόσμου, ότι το παγκόσμιο ψέμα έχει αντικαταστήσει τις περισσότερες (και διαφορετικές) αλήθειες (που βιώνουν οι πολίτες στην καθημερινή τους ζωή), ότι ο άνθρωπος σταματάει να σέβεται τον ίδιο του τον εαυτό, όταν χάνει το σεβασμό των συνανθρώπων του…».

(την επιμέλεια των κειμένων ανέλαβε ο Παναγιώτης Σαπουνάς)