«Λοιμός» του Αντρέα Φραγκιά.

Οι πανδημίες στη λογοτεχνία - μέρος β'

Επινοείται μια μεταδοτική ασθένεια, για να δείξει σε ένα πρώτο επίπεδο τις καταπιεστικές συνθήκες στη μεταπολεμική Μακρόνησο και τα βάσανα των κρατουμένων, που υποχρεώνονται να κυνηγήσουν τις μύγες σαν να εκπροσωπούν εχθρούς του έθνους (γράφτηκε το 1972). Ωστόσο, ο Φραγκιάς επέλεξε να στερήσει από το έργο του το συγκεκριμένο  χώρο και χρόνο, να το κάνει άχρονο και ουτοπικό, να το καταστήσει έτσι συμβολική “χώρα” κάθε βασανιστηρίου και κάθε καταπιεστικού καθεστώτος.
Κείμενο λιτό, χωρίς περιττές περιγραφές και λεπτομέρειες, μια δυστοπία εφιαλτική, μεταμοντέρνα, με αφήγηση κατακερματισμένη, μια μαρτυρία για αυτό που μπορεί να κάνει ο άνθρωπος στον άνθρωπο όταν μπει στον ρόλο του βασανιστή ή του θύματος. Η ιστορία δεν είναι γραμμική. Παραμένει ανώνυμη και άχρονη και για αυτό διαχρονική..
Οι κρατούμενοι στον «Λοιμό» του Ανδρέα Φραγκιά δεν ξέρουν πως έφτασαν εκεί –ένας θυμάται, αλλά δεν έχει και πολλή σημασία. Μόνη έννοια τους να βγάλουν την επόμενη μέρα, , να αναμετρηθούν με τα καταναγκαστικά έργα που θα φτιάξουν μια γέφυρα εκεί που δεν είχε χαράδρα, να μαζέψουν αρκετές μύγες γιατί τα όργανα του καθεστώτος τους τις μετρούν και τις καταγράφουν, να ακούσουν την παραληρηματική φωνή από τα μεγάφωνα, έπειτα να ξαπλώσουν τρεις τρεις στον υγρό τάφο που έχουν για κρεβάτι και να βγάλουν την νύχτα. Την νύχτα γίνονται οι επιδρομές.

Οι άνθρωποι δεν έχουν πια όνομα, προσδιορίζονται από το χρώμα του σκούφου τους, από μια και μόνη απόχρωση του χαρακτήρα τους (ο περιδεής, ο αφηρημένος, ο επιεικής, ο κάτωχρος).   Ψάχνουν να επιβιώσουν, αλλά ταυτόχρονα αυτό είναι και υποχρέωσή τους- η αυτοκτονία απαγορεύεται αυστηρώς. Προσπαθούν να βρουν τους χαφιέδες, να αντέξουν τα βασανιστήρια του σώματος. Τα ψυχικά είναι τα χειρότερα.

 Ο πιο αξιοθρήνητος ανάμεσά τους ο «εκκρεμής», αυτός που πάντα βλέπει τους άλλους να τιμωρούνται αλλά για κάποιον λόγο η δική του κόλαση δεν έρχεται- κι ας χρωστάει εκατομμύρια μύγες, κι ας μην έχει μετανοήσει, κι ας έχει δει άλλους να διαλύονται για πολύ πιο ασήμαντα από τα δικά του παραπτώματα. Ούτε οι βασανιστές έχουν ονόματα βέβαια, φαίνεται μάλιστα συχνά σα να είναι νεοφώτιστοί. Βασανίζουν γιατί έτσι τους λένε, όπως ο καθένας μπορεί.

Ο σύγχρονος αναγνώστης, είτε ενήμερος για το παρελθόν της Αντίστασης και του Εμφυλίου είτε όχι, μπορεί να αναγνώσει τον Ανδρέα Φραγκιά με πλεονάζουσα ευχαρίστηση και ενδιαφέρον, αφού ο προβληματισμός του υπερβαίνει την ιστορικότητα. Στην πρώτη περίπτωση θα μεταφράσει το έργο του ως ένα ιστορικό σχόλιο-μαρτυρία, ενώ στη δεύτερη θα το αντιληφθεί ως μια απεικόνιση του αυταρχικού μηχανισμού της σύγχρονης κοινωνίας.

(την επιμέλεια των κειμένων ανέλαβε ο Παναγιώτης Σαπουνάς)