Η κινηματογραφική έκρηξη του Οπενχάιμερ

Μέσα σε μια περίοδο αναθέρμανσης των συζητήσεων για τα πυρηνικά και τη χρήση τους στον πόλεμο, βγαίνει στις κινηματογραφικές αίθουσες η ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν, Οπενχάιμερ. Η ταινία περιγράφει την ακαδημαϊκή ζωή του Τζούλιους Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, καθώς και τη συμμετοχή του στο πρόγραμμα Μανχάταν για την παρασκευή της ατομικής βόμβας.

Πρόκειται για μια ταινία που εξακολουθεί να συζητείται, εβδομάδες μετά την κυκλοφορία της στις αίθουσες. Βασικός πυρήνας της συζήτησης είναι το αμιγώς καλλιτεχνικό κομμάτι, όπου επιστρατεύονται ηθοποιοί εξαιρετικών ικανοτήτων, όπως ο Κίλιαν Μέρφι κι ο Ρόμπερτ Ντάουνι, που ενσαρκώνουν με εξαιρετική υποκριτική τους ρόλους τους. Την ίδια στιγμή η μουσική της ταινίας αποτυπώνει πλήρως τις δυναμικές εναλλαγές των σκηνών, καθώς και αυτή εμφανίζει έντονο κοντράστ, ανταποκρινόμενη στο μοτίβο των εκρήξεων που, προφανώς, έχουν βασικό ρόλο μέσα στην ταινία.

Στο κομμάτι της μορφής, μιλάμε για ένα έργο εξαιρετικά προσεγμένο και καλοδουλεμένο. Άλλωστε είναι απαραίτητο στοιχείο για μια ταινία ώστε να περάσει αποτελεσματικά το περιεχόμενο. Το οποίο είναι μια αρκετά πιστή αποτύπωση της φιγούρας του Οπενχάιμερ, αφού μεταβαίνει από την προσωπικότητα και τις ακαδημαϊκές του φιλοδοξίες, ως την πολιτική του υπόσταση και το σκεπτικισμό του προς τη χρήση των πυρηνικών όπλων και την επακόλουθη δίωξή του από τις «αρμόδιες υπηρεσίες» των ΗΠΑ.

Βεβαίως η ταινία αποτυπώνει την εποχή στην οποία γράφτηκε πολύ περισσότερο απ' ό,τι την εποχή για την οποία γράφτηκε. Που σημαίνει ότι αξιοποιεί την πολιτική κατάσταση για να συζητήσει γι' αυτά που επιθυμεί το Χόλιγουντ και άρα ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός. Βεβαίως δεν μιλάμε για μια ευθεία αιτιολόγηση της χρήσης της βόμβας. Κάτι τέτοιο πιθανό να ήταν επιζήμιο για την παραγωγή, όταν αυτή θα έφτανε στο κοινό. Ωστόσο είναι σημαντικό ότι στο επίκεντρο δεν βρίσκεται η καταστροφή που προκαλεί η ατομική βόμβα, αλλά η σχεδόν «διασκεδαστική» ανακάλυψη της φυσικής γύρω από την κατασκευή της και η εφεύρεσή της. Οι θάνατοι εκατοντάδων χιλιάδων κατά τη χρήση της σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι αλλά και μετά από αυτήν, παρουσιάζονται περίπου ως… παρεμπιπτόντως, αφού απασχολούν ελάχιστα την ταινία χρονικά (1-2 αναφορές στους διαλόγους), ενώ δεν αξιοποιούνται δραματικά στοιχεία όπως μεγάλα κοντράστ στο μοντάζ ή την μουσική υπόκρουση, όπως ας πούμε γίνεται κατά τ' άλλα στη διάρκεια των ανακρίσεων του Οπενχάιμερ ή των εσωτερικών του διεργασιών.

Από την άλλη ο Οπενχάιμερ ισορροπεί ανάμεσα στο ρόλο του πρωταγωνιστή και τον ρόλο του αντιήρωα, κάτι που εν πολλοίς αντικατοπτρίζει και τον άνθρωπο πέρα από το μύθο, στην πραγματική του ύπαρξη και δράση, δηλαδή, τις δεκαετίες εκείνες. Σε επαφή με την αριστερά και το ΚΚΗΠΑ, αλλά και στην υπηρεσία ενός καταστροφικού πρότζεκτ· κύριος επιστημονικός διεκπεραιωτής της ατομικής βόμβας, αλλά και μετανιωμένος(;) κατόπιν της χρήσης της, και σκεπτικιστής κατά την ανάληψη του έργου. Τι, στην ουσία, επικρατεί από όλα τα δίπολα; Εν τέλει η ίδια η αξιοποίηση του ατόμου από δυνάμεις με άλλη δύναμη και άλλους στόχους από το ίδιο, δηλαδή του αμερικανικού ιμπεριαλισμού.

Στην τελική, στην περίπτωση Οπενχάιμερ ανασύρεται το ερώτημα αν η επιστήμη κι ο επιστήμονας μπορεί να είναι ουδέτερος. Το ότι ο Οπενχάιμερ άσκησε κριτική στην κοινωνική αλυσιδωτή αντίδραση της πυρηνικής βόμβας, δεν δημιουργεί μια νέα σύνθεση κατά την αντίθεση αυτής της κριτικής με την ίδια την κατασκευή και χρήση του όπλου, ακριβώς επειδή υπερίσχυσε το άλλο σκέλος. Άσχετα, δηλαδή, αν ένας επιστήμονας ενδιαφέρεται μόνο για την επιστήμη του πράγματος (κάτι που και άτοπο είναι και δεν έγινε ακριβώς έτσι), άσχετα από τις προσωπικές του πεποιθήσεις για την ανακάλυψη, η χρήση της ανακάλυψης έχει πολιτικό φορτίο. Επομένως καμία ουδετερότητα δεν μπορεί να επιτευχθεί, ακόμα κι από τους πιο αντίθετους στη χρήση τέτοιων όπλων, όταν οι διαχειριστές των εφευρημάτων δεν είναι όσοι μελετούν το επιστημονικό σκέλος, αλλά οι ίδιοι οι παραγωγοί πολέμων.

Η ταινία επιδιώκει να κάνει μια συζήτηση γύρω από τα πυρηνικά με τον δικό της τρόπο, αντανακλώντας περισσότερο, όπως αναφέρθηκε, την εποχή της παρά την εποχή του Οπενχάιμερ. Αυτό είναι ενδεικτικό κι από το ότι απογυμνώνεται σχεδόν η ατομική βόμβα από την πολεμική φρίκη που τη συνοδεύει, σχεδόν λες και δεν προκαλεί έναν παρατεταμένο θάνατο πριν και μετά, την ώρα, μάλιστα, που πριν λίγα χρόνια νωρίτερα, η σειρά Τσερνόμπιλ μας θύμιζε με εικόνες φρίκης, πέρα ακόμα κι από την πραγματική φρίκη, τα αποτελέσματα της διαρροής ραδιενέργειας από την καταστροφή του εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας της ομώνυμης πόλης. Παραμένει, ωστόσο, μια ταινία που αναλύει τις πολιτικές ίντριγκες της εποχής με τον πλέον καθηλωτικό τρόπο,  και ανοίγει ξανά μια συζήτηση που πρέπει να γίνει με αντιιμπεριαλιστικό κριτήριο.