Χόρχε Καφρούνε: ένας γκάουτσο με κιθάρα

Ήταν 31 Γενάρη 1978 όταν ένα φορτηγάκι χτύπησε τον 40χρονο μόλις Χόρχε Καφρούνε, μουσικό και μελετητή της λαϊκής μουσικής, πάνω στο άλογό του, στέλνοντάς τον στο νοσοκομείο, όπου και άφησε την τελευταία του πνοή λίγες ώρες αργότερα, 1 Φλεβάρη. Ο ίδιος είχε ξεκινήσει ταξίδι διαμαρτυρίας για τη χούντα Βιδέλα στην Αργεντινή από το Μπουένος Άιρες προς το Γιαπεγιού. Ήταν μόλις η πρώτη μέρα του ταξιδιού του όταν χτυπήθηκε από το βαν.

Κατά κάποιους ένα τυχαίο συμβάν, κατά άλλους μία προσχεδιασμένη δολοφονία κατ’ εντολή του υπολοχαγού Κάρλος Ενρίκε Βιλανουέβα, όπως μαρτύρησαν την περίοδο των Δικών της Χούντας δύο επιζώντες των φυλακών. Το μόνο σίγουρο είναι πως το καθεστώς δήλωνε πως τον σκότωσε, είτε επειδή όντως το έκανε, είτε για να παραδειγματίσει το δημοκρατικό πληθυσμό της χώρας.

Σαφώς υπήρχε προηγούμενο. Κατά τη διάρκεια συναυλίας τον ίδιο μήνα, το κοινό τού ζήτησε να παίξει απαγορευμένο τραγούδι. Ο ίδιος είπε: «Παρόλο που δεν είναι στο εγκεκριμένο ρεπερτόριο, αν ο λαός μου το ζητάει, εγώ θα το τραγουδήσω». Αυτό το δεύτερο μισό της πρότασης είναι και όλη η ουσία της ζωής και του έργου του Καφρούνε.

Γεννημένος σε συριολιβανική οικογένεια, του είχαν δώσει το προσωνύμιο ο Τούρκος. Έμαθε κιθάρα και συμμετείχε σε διάφορα λαϊκά σχήματα, πριν ακολουθήσει σόλο καριέρα. Ο ίδιος βέβαια θεωρούσε ότι απλώς μεταφέρει τα λόγια των ποιητών. Ο ίδιος δήλωνε πως δεν ήταν αριστερός, αλλά η χούντα σίγουρα τον είχε φακελωμένο ως κομμουνιστή, αφού ήταν δημιουργός του προοδευτικού πολιτικού τραγουδιού. Μάλιστα, εντάσσεται στο ρεύμα του Νέου Τραγουδιού (Nueva Canción) που γνώρισε άνθιση τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 αλλά και αργότερα, στη μαστιζόμενη από φασιστικές δικτατορίες Νότια Αμερική. Ανάμεσα στους δημιουργούς του είδους ήταν και ο Χιλιανός Βίκτορ Χάρα. «Σε κάποιο βαθμό, μπορούμε να πούμε ότι στις αρχές της δεκαετίας του '60 ο Καφρούνε ήταν αυτός που εκλαΐκευσε και επέκτεινε το νέο ύφος του πολιτικού τραγουδιού στη σφαίρα του λαού και των φεστιβάλ, κάτω από τον προστατευτικό μανδύα της εκφραστικής παράδοσης. Είναι επομένως ένας από τους πατέρες της μαχητικής δεκαετίας.» αναφέρει στο βιβλίο του Militancia de la canción ο Κάρλος Μολινέρο.

Ο ίδιος αισθάνεται, ντύνεται και συμπεριφέρεται σαν γκάουτσο, δηλαδή σαν τους ανυπότακτους, νομαδικούς καβαλάρηδες της αργεντινικής υπαίθρου. Άλλωστε από τα σπλάχνα αυτής είναι που εμπνέεται και τα τραγούδια του, αλλά και συνολικά από τους φτωχούς, τους άκληρους, τους ανθρώπους στο πεζοδρόμιο και στο περιθώριο. Τις παραδόσεις των γκάουτσο είναι που μελετάει, συλλέγει πληροφορίες, τραγούδια και τα φέρνει στη μεγάλη σκηνή όλης της χώρας. Αυτή η γνήσια λαϊκότητα —από το λαό και για το λαό— τον έκανε επικίνδυνο. Γι’ αυτό και η χούντα του Βιδέλα ήθελε να τον εξοντώσει, όπως έκαναν και οι ομόλογοί τους στη Χιλή και αλλού.

Λίγο γνωστός είναι ο Χόρχε Καφρούνε σε εμάς, σε αντίθεση με άλλους καλλιτέχνες του Νέου Τραγουδιού ή άλλων στρατευμένων μουσικών. Ωστόσο η επίδραση της μελέτης, των τραγουδιών του και του θανάτου του έχουν αφήσει το στίγμα τους στην Αργεντινή και συνολικά στη Νότια Αμερική. Άλλωστε ήταν υπέρμαχος της λατινοαμερικανικής ενότητας, υπερασπιστής της κουλτούρας των ιθαγενών, με σεβασμό προς ό,τι ήταν ξένο προς αυτήν. Έτσι γεννήθηκαν τα τραγούδια του.